Łysienie plackowate należy do jednych z częstszych chorób o podłożu autoimmunologicznych o dużym znaczeniu społecznym- sprzyja bowiem niskiej samoocenie oraz izolacji towarzyskiej chorych osób. Chociaż nie znamy wciąż skutecznego leczenia tej choroby, dostępna literatura dostarcza coraz większej liczby danych na to, że warto szukać przyczyny choroby. Dlatego dzisiaj zapraszam na wpis o łysieniu plackowatym oraz związku choroby z jelitami, celiakią oraz niedoborem witaminy D.

Łysienie plackowate- wstęp

Łysienie plackowate (AA- alopecia areata) jest jedną z częstszych przyczyn utraty włosów, szczególne u dzieci i młodych osób. Ocenia się, że dotyczy 1-2% ludzi na świecie. Cechuje je nagła utrata włosów na głowie, najczęściej w postaci dobrze odgraniczonych miejsc różnej wielkości (stąd nazwa). Może jednak przebiegać w postaci całkowitej utraty włosów. U 10-20 % chorych obserwuje się także zmiany na paznokciach w postaci punkcikowatych wgłębień lub podłużnych prążków. Leczenie rzadko okazuje się skuteczne. Etiologia pozostaje niejasna, ale najwięcej znaczenia przypisuje się procesowi autoimmunologicznemu. Polega on na utracie tolerancji immunologicznej- białka własnego organizmu są traktowane jako obce, a jej następstwem jest produkcja autodestrukcyjnych limfocytów T i przeciwciał.

Błąd układu immunologicznego

Celem ataku rozregulowanego układu odpornościowego w łysieniu plackowatym są mieszki włosowe, a następstwem- stan zapalny w ich obrębie oraz wypadanie włosów. Choroba często występuje u osób, u których już wcześniej rozpoznano inną chorobę autoimmunologiczną, jak chorobę Addisona, zapalenie tarczycy, zanikowe zapalenie żołądka, toczeń trzewny, reumatoidalne zapalenie stawów, miastenię czy bielactwo. Kilka obserwacji ujawniło też częste występowanie zaburzeń lękowych, depresji oraz fobii społecznej w tej grupie chorych.

Czy łysienie plackowate zaczyna się w jelitach?

Gdy zadamy sobie pytanie o to, co łączy jelita i skórę, odpowiedź brzmi: mikrobiota.

Istnieją badania, które wskazują, że jelitowa mikrobiota wpływa nie tylko na to, się dzieje w jelitach, ale też ma wpływ na pracę innych narządów. Skóra nie jest tu wyjątkiem, a związek ten opisuje się jako oś jelito- skóra.

Na śluzówce jelit znajdują się wydzielnicze przeciwciała klasy IgA, które wiążą się z receptorami obecnymi na niektórych gatunkach bakterii, antygenami obecnymi w świetle jelit czy niektórymi składnikami diety. Takie wiązanie chroni przed aktywacją układu odpornościowego. Poprzez wykonywanie swoich zadań w jelitach mikrobiota wpływa na prawidłową pracę układu immunologicznego także poza jelitami. Badania wskazują, że limfocyty T w skórze pozostają pod wpływem mikrobioty skóry oraz jelit. Wiemy też, że nieprawidłowa mikrobiota cechuje celiakię.

Łysienie plackowate a celiakia

W 1995 roku po raz pierwszy opisano związek łysienia plackowatego z celiakią (Corazza i wsp.). Kolejne doniesienia potwierdzały taki związek. Ocenia się, że częstość występowania celiakii u pacjentów z AA wynosi 1:85 do 1:116, czyli podobnie jak w populacji ogólnej. Chociaż więc wydaje się, że jest to zależność przypadkowa, poprawa lub całkowite wyleczenia podczas stosowania diety bezglutenowej mogą sugerować przypadki niezdiagnozowanej celiakii lub innej, zależnej od glutenu choroby- nieceliakalnej nadwrażliwości na gluten.

Ale istnieje też badanie, na podstawie którego trudno mówić o przypadkowym związku między łysieniem plackowatym a celiakią. Mianowicie okazało się, że spośród 12 badanych dzieci z AA aż pięcioro z nich (41,7%)- miało obecne przeciwciała przeciw transglutaminazie tkankowej IgA. Przeprowadzona analiza wycinków z dwunastnicy potwierdziła rozpoznanie celiakii.

Jak rozpoznać lub wykluczyć celiakię?

Wśród badanych dzieci z łysieniem plackowatym współwystępowały też inne choroby: bielactwo u 4 dzieci, zespół Downa- 2, zapalenie tarczycy- 2. Żadne z dzieci nie miało przewlekłych biegunek, bólów brzucha, niedokrwistości z niedoboru żelaza ani megaloblastycznej. Czworo dzieci z łysieniem plackowatym cechował niski wzrost.

Celiakia wykluczona- co dalej?

Badanie powyższe wykazało, że łysienie plackowate może być jedyną manifestacją celiakii. Niestety, badania serologiczne w diagnostyce celiakii zawodzą i nie zawsze wskazują pacjentów, którzy mogą odnieść korzyści z diety bezglutenowej. W badaniu z 2011 roku wykazano, że u 18 na 100 pacjentów z AA występują przeciwciała antygliadynowe (szczególnie w najcięższych postaciach choroby, jak łysienie całkowite). Volta i wsp. potwierdzili, że przeciwciała te występują 2,5x częściej u pacjentów z łysieniem plackowatym, niż w populacji ogólnej. Badanie przeciwciał antygliadynowych aktualnie nie ma znaczenia w diagnostyce celiakii, może być natomiast użyteczne w diagnostyce pacjentów z nieceliakalną nadwrażliwością na gluten. To oni także mogą odnieść korzyść z diety bezglutenowej.

Istnieją doniesienia o korzystnym wpływie diety bezglutenowej na przebieg choroby, co tłumaczone jest normalizacją spaczonej odpowiedzi układu odpornościowego. Chociaż w naturalnym jej przebiegu też można zaobserwować okresy remisji i zaostrzeń, wielu pacjentom udało się odzyskać włosy podczas stosowania diety bezglutenowej bez późniejszych nawrotów.

Rola witaminy D

Jednym z następstw nieleczonej celiakii jest niedobór witaminy D. Chociaż należy do grupy witamin, pełni rolę hormonu, który reguluje pracę układu odpornościowego. Receptory dla witaminy D występują w dużych ilościach na mieszkach włosowych, a jej niedobór negatywnie wpływa na wzrost włosów.

Związek ten potwierdziło badanie z udziałem pacjentów z łysieniem plackowatym oraz grupą kontrolną składającą się ze zdrowych ochotników. Wśród pacjentów z AA i pojedynczymi ogniskami łysienia plackowatego średni poziom 25(OH) D3 wynosił 19 ng/ml. W przypadkach licznych ognisk ten poziom był jeszcze niższy i wynosił 12 ng/ml. Tak niskich poziomów witaminy D we krwi nie zaobserwowano w grupie zdrowych ochotników. Podobną zależność potwierdziły także inne badania, chociaż, jak dotąd, brakuje obserwacji na temat korzystnego wpływu podniesienia poziomu witaminy D do wartości optymalnych ( czyli 50-100 ng/ml).

Opisano też w literaturze przypadek 7- letniego chłopca, u którego zaobserwowano całkowite wyleczenie po 3 miesiącach miejscowego stosowania analogu witaminy D- kalcypotriolu.

Wnioski:

1. Łysienie plackowate należy do jednych z częstszych aktualnie chorób o podłożu autoimmunologicznym z niekorzystnymi konsekwencjami w postaci niskiej samooceny osób chorych oraz ryzyka współwystępowania innych chorób autoimmunologicznych.
2. Stwierdzono częste współwystępowanie celiakii i łysienia plackowatego, jak również częstsze występowanie przeciwciał antygliadynowych w tej grupie chorych. Może to stanowić wyjaśnienie często obserwowanego w tej chorobie powodzenia leczenia dietą bezglutenową.
3. Ważnym elementem choroby może być stwierdzenie niedoboru witaminy D, która wywiera pozytywny wpływ na pracę układu odpornościowego oraz aktywuje mieszki włosowe. Chociaż brakuje na ten temat obiektywnych badań, miejscowe lub systemowe leczenie witaminą D może być pomocne w leczeniu choroby.

Literatura:

1. Vildan Ertekin et al. Screening of Celiac Disease in Children with Alopecia Areata. Indian J Dermatol. 2014 May-Jun; 59(3): 317.
2. Fatemeh Mokhtari et al. The Frequency Distribution of Celiac Autoantibodies in Alopecia Areata. Int J Prev Med. 2016; 7: 109.
3. Migacz-Gruszka K. et al. What’s New in the Pathophysiology of Alopecia Areata? The Possible Contribution of Skin and Gut Microbiome in the Pathogenesis of Alopecia – Big Opportunities, Big Challenges, and Novel Perspectives. Int J Trichology. 2019 Sep-Oct; 11(5): 185–188.
4. Yasmeen Jabeen Bhat et al. Vitamin D Level in Alopecia Areata. Indian J Dermatol. 2017 Jul-Aug; 62(4): 407–410.