W ostatnich latach zainteresowanie ludzką mikrobiotą sięgnęło zenitu. Wiemy, że te bakterie i inne drobnoustroje zamieszkujące nasz przewód pokarmowy, to już nie niechciana konieczność, ale ważny partner utrzymujący nasz organizm w zdrowiu. Nie tylko bowiem bierze udział i reguluje wiele procesów związanych z fizjologią, ale też odgrywa ważną rolę w rozwoju i właściwej pracy układu odpornościowego.
W przypadku zaburzeń w obrębie mikrobioty pojawiają się kłopoty. Szczególnie w obecności określonego zestawu genów, który zwiększa podatność na pewne choroby. Wtedy też połączenie zaburzeń mikrobioty i genów tworzy mieszankę, która prowadzi do choroby.
Tak dzieje się w przypadku chorób autoimmunologicznych, do których również należy celiakia.
Czy przyczyną celiakii jest tylko gluten?
Celiakia należy do chorób o podłożu autoimmunologicznym. Cechuje ją stan zapalny w jelicie cienkim oraz występowanie objawów jelitowych i pozajelitowych. Pomimo, że wiele już wiemy na temat tej choroby, wciąż jest wiele znaków zapytania, m.in. dlaczego choroba występuje coraz częściej.
Chociaż podatność genetyczna pełni ważną rolę w rozwoju tej choroby (przypadki zachorowań u osób bez HLA- DQ2/ DQ8 praktycznie się nie zdarzają), nie wszyscy nosiciele chorują. Znaczenie więc mają czynniki środowiskowe, do których należy gluten obecny w jedzeniu. Ale zachorowania występują zwykle wiele lat po wprowadzeniu glutenu do jadłospisu, więc to nie on sam odpowiada za rosnącą liczbę świeżych zachorowań.
A może winne są bakterie?
Już kilka badań wykazało nieprawidłowości w zakresie mikrobioty jelitowej u pacjentów z celiakią, chociaż trwają dyskusje, czy to one są przyczyną choroby czy raczej jej następstwem. Co ciekawe, ścisła dieta bezglutenowa nie zawsze koryguje te zaburzenia.
Mikrobiota może wpływać na rozwój celiakii w następujący sposób:
– bierze udział w trawieniu białek glutenowych z utworzeniem toksycznych lub dobrze tolerowanych peptydów; te z kolei pomagają nabyć tolerancję na antygeny wprowadzone droga pokarmową
– wpływa na szczelność bariery jelitowej poprzez uwolnienie zonuliny i ekspresję połączeń ścisłych
– pobudza dojrzewanie nabłonka jelitowego
– reguluje aktywność układu immunologicznego poprzez ekspresję cytokin i białek działających pro- lub przeciwzapalnie
Co wpływa na skład mikrobioty?
W życiu człowieka istnieje kilka przełomowych momentów, które wpływają na późniejszy skład mikrobioty. Należą do nich sposób porodu oraz karmienie piersią. Poprzez poród drogami natury matka przekazuje przyjazne bakterie (Lactobacilli, Prevotela, Bifidobacteria) swojemu dziecku, a oligosacharydy obecne w mleku matki wspierają ich przetrwanie w przewodzie pokarmowym dziecka i dalszy rozwój. Nie dziwi więc, że celiakię częściej stwierdza się u dzieci urodzonych drogą cesarskiego cięcia. Natomiast przedłużone karmienie piersią oraz wprowadzenie glutenu do diety małego dziecka w okresie karmienia piersią może chronić dziecko przed zachorowaniem na celiakię.
Nie potwierdzają tej zależności jednak wszystkie obserwacje i sprawa nie wygląda tak prosto, jak to początkowo sądzono. Gdy przebadano 164 niemowląt z celiakią wśród najbliższych członków rodziny (De Palma i wsp.) stwierdzono, że to nie sposób karmienia dziecka, ale jednak nosicielstwo genów predysponujących do celiakii miało najsilniejszy wpływ na niekorzystne zmiany mikrobioty- obserwowano zmniejszenie ilości Bifidobakterii, a zwiększenie Bacterioides fragilis i Staphylococccus.
Ta sama grupa przebadała 22 niemowląt karmionych piersią z celiakią wśród najbliższych członków rodziny stwierdzając zwiększoną ilość nieprzyjaznych bakterii w kale tych dzieci w porównaniu do dzieci bez genów predysponujących do celiakii. Wyniki te świadczą o wpływie genotypu na skład mikrobioty.
Dodatkowo istnieją dane świadczące o zmniejszonej zawartości bakterii Bifidobacterium i Bacterioides oraz przeciwciał IgA w mleku karmiących matek z celiakią, co z kolei wpływa na skład mikrobioty u dziecka. Może to również oznaczać, że karmienie piersią przez matkę z celiakią nie chroni dziecka przez zachorowaniem. Temat ten jednak wymaga dalszych badań.
Innym ważnym czynnikiem wpływającym na skład mikrobioty są antybiotyki., które zdecydowanie niekorzystnie wpływają na skład mikrobioty. Zaobserwowano zależność między stosowaniem antybiotyków a rozwojem celiakii w przyszłości.
Mikrobiota u pacjentów z celiakią
Gdy porównano kały dzieci z aktywną celiakią, z celiakią, ale leczonych dietą bezglutenową oraz zdrowych, stwierdzono zmniejszenie Lactobacilli w grupie dzieci chorych, podczas gdy prawidłowy wynik uzyskano w grupie dzieci zdrowych i tych, które już leczono dietą. Ale posługując się specjalistycznym badaniem stwierdzono, że jedynie w grupie dzieci zdrowych występowała dostateczna ilość krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych SCFA (więcej o ich znaczeniu przeczytasz TUTAJ).
Na podstawie kilku badań ustalono, że mikrobiota pacjentów z celiakią charakteryzuje przewaga Bacterioides, E. coli, Proteobacteria, Staphylococcus, a niedobór Bifidobacterium i Lactobacillus.
Niestety dieta, nawet długo trwająca, nie usuwa całkowicie tych zaburzeń.
Ciekawe jest także, że mikrobiota może mieć wpływ na to, jakie objawy celiakii wystąpią u danego chorego, tzn. inne bakterie stwierdza się u chorych z objawami ze strony p. pokarmowego, a inne u chorych z objawami ze strony innych narządów i układów. Także te nieprawidłowości mogą być przyczyną niepowodzeń w leczeniu pomimo ścisłej diety bezglutenowej.
Mikrobiota a dieta bezglutenowa
Jak wspomniałam powyżej dieta bezglutenowa tylko częściowo pomaga naprawić zaburzenia w obrębie mikrobioty- zmniejsza ilość niekorzystnie działających w nadmiarze Enterobacteria i Staphylococci, ale nie wpływa na zwiększenie Bifidobacteria i Lactobacilli ani zmniejszenie Bacterioides, Enterobacteriaceae i zjadliwych szczepów E. coli.
Ale musimy wiedzieć, że sama dieta bezglutenowa wpływa na skład mikrobioty. Już po miesiącu jej stosowania zmniejsza się liczba Bifidobacteria, a zwiększa Enterobacteriaceae i E. coli, co stwierdzono po przebadaniu 10 zdrowych ochotników. Gdy przeanalizowano jadłospis badanych osób nie stwierdzono istotnych różnic pod względem kalorii czy zawartości składników odżywczych. Jedyną różnicą była mniejsza ilość błonnika (fruktany) – głównego źródła pożywienia dla bakterii.
Probiotyki w celiakii
Jednym z palących zagadnień w badaniach nad celiakią jest możliwość zmniejszenia pobudzenia układu immunologicznego i stanu zapalnego w odpowiedzi na spożycie glutenu pod wpływem probiotyków. I tak Lindfors i wsp. stwierdzili, że szczepy Lactobacillus fermentum i Bifidobacterium lactis mogą zmniejszać szkodliwy wpływ glutenu poprzez zwiększenie szczelności bariery jelitowej w obecności białek gliadynowych. Z kolei Papista i wsp. badali wpływ probiotyków na rozwój nieceliakalnej nadwrażliwości na gluten u myszy. Stwierdzili, że szczep Saccharomyces boulardii KK1 rozkłada toksyczne białka gliadynowe, a spożywanie probiotyków zawierających ten szczep zmniesza enteropatię (stan zapalny w jelicie) oraz produkcję cytokin prozapalnych. Podobne właściwości w innym badaniu wykazało stosowanie Bifidobacterium longum CECT 7347.
Podsumowanie
1.Zgodnie z obecnym stanem wiedzy zaburzenia mikrobioty mogą być przyczyną powstania choroby u pacjentów z określonym zestawem genów spożywających gluten.
2.Zaburzenia te mogą też przyczyniać się do niepowodzeń w leczeniu wyłącznie dietą bezglutenową.
3.Właściwa probiotykoterapia może być warunkiem nie tylko uzyskania remisji choroby, ale też chronić przed powikłaniami w sytuacjach przypadkowego spożycia glutenu.
Jeśli spodobał Ci się wpis i chcesz otrzymywać powiadomienia o nowych wpisach na blogu wraz z informacjami na temat zdrowia i odżywiania, zapisz się na bezpłatny newsletter:
Literatura:
1.Fernanda Cristofori , Flavia Indrio , Vito Leonardo Miniello, Maria De Angelis, Ruggiero Francavilla. Probiotics in Celiac Disease. Nutrients 2018, 10(12), 1824; doi:10.3390/nu10121824
2.Heather J. Galipeau i wsp. Intestinal Microbiota Modulates Gluten-Induced Immunopathology in Humanized Mice. Am J Pathol. 2015 Nov; 185(11): 2969–2982.
3.Maria Sellitto i wsp. Proof of Concept of Microbiome-Metabolome Analysis and Delayed Gluten Exposure on Celiac Disease Autoimmunity in Genetically At-Risk Infants. PLoS One. 2012; 7(3): e33387.
4.Cenit MC, Olivares M, Codoñer-Franch P, Sanz Y. Intestinal Microbiota and Celiac Disease: Cause, Consequence or Co-Evolution? Nutrients. 2015 Aug 17;7(8):6900-23. doi: 10.3390/nu7085314.
5.Elena F. Verdu, Heather J. Galipeau, and Bana Jabri. Novel players in coeliac disease pathogenesis: role of the gut microbiota. Nat Rev Gastroenterol Hepatol. Author manuscript; available in PMC 2016 Nov 9. Published in final edited form as: Nat Rev Gastroenterol Hepatol. 2015 Sep; 12(9): 497–506.
Published online 2015 Jun 9. doi: 10.1038/nrgastro.2015.90
6.Joanna Harnett, Stephen P. Myers, and Margaret Rolfe. Probiotics and the Microbiome in Celiac Disease: A Randomised Controlled Trial. Evid Based Complement Alternat Med. 2016; 2016: 9048574.
Published online 2016 Jul 21. doi: 10.1155/2016/9048574
7Francavilla R Clinical and Microbiological Effect of a Multispecies Probiotic Supplementation in Celiac Patients With Persistent IBS-type Symptoms: A Randomized, Double-Blind, Placebo-controlled, Multicenter Trial. J Clin Gastroenterol. 2018 Apr 23. doi: 10.1097/MCG.0000000000001023. [Epub ahead of print]
