U kobiet w trakcie ewolucji rozwinęły się mechanizmy, które w ścisły sposób wiążą czynniki środowiskowe, hormonalne i odżywianie, co wspiera płodność w sprzyjających warunkach energetycznych, a powoduje zahamowanie reprodukcji w obliczu niedostatku pożywienia. Taka strategia przynosi korzyści w środowisku, gdzie brakuje jedzenia, ale w dzisiejszych czasach w sposób negatywny wpływa na zdrowie kobiet.
Niepłodność kobiet
Niepłodność definiowana jest jako niemożność zajścia w ciążę po roku regularnego współżycia bez antykoncepcji.
Niestety problem ten wciąż narasta, aktualnie może dotyczyć nawet 186 milionów kobiet na całym świecie.
Najczęściej niepłodność wśród kobiet występuje w krajach rozwiniętych, tutaj jej częstość oceniana jest na ok. 30%.
Niepłodność kobiet nie jest jedynym czynnikiem wpływającym na bezdzietność par starających się o dziecko. Warto pamiętać, że w ok. 50% przypadków udział ma także niepłodność męska.
U kobiet aż 20-30% przyczyn niepłodności nie zostaje nigdy ustalona.
Ale coraz większą uwagę zwraca się na czynniki związane z odżywianiem i stylem życia.
Metabolizm i reprodukcja
U kobiet metabolizm i reprodukcja są ściśle ze sobą powiązane.
W okresie reprodukcyjnycm (a więc od okresu dojrzewania do menopauzy) aktywność jajników w zakresie produkcji hormonów płciowych zapewnia ciągłą regulację metabolizmu. Z drugiej strony metabolizm dostraja się do potrzeb związanych z reprodukcją: ciąża i karmienie piersią zależą od możliwości wykorzystania wysoko energetycznych źródeł energii.
W procesie ewolucji wykształciły się mechanizmy, które pozwalają magazynować energię w sytuacji dostatku pożywienia, ale zapobiegają prokreacji w stanie głodu. Problem pojawia się wówczas, gdy równowaga między reprodukcją a metabolizmem zostanie zachwiana. Jednym z przykładów związku zaburzeń metabolizmu i płodności u kobiet jest zespół policystycznych jajników PCOS. Także po menopauzie, gdy ustaje praca jajników, kobiety narażone stają się na rozwój zaburzeń metabolizmu.
Liczne badania wskazują na związek między masą ciała u kobiet a płodnością- kobiety z niedowagą (a więc BMI<19 kg/m2), jak i nadwagą (BMI 25-29,9 kg/m2) mają podobne ryzyko niepłodności. Z kolei kobiety z otyłością (BMI>30 kg/m2) mają ponad 2x większe ryzyko zaburzeń owulacji w porównaniu z kobietami o prawidłowej masie ciała. Co ciekawe, chociaż nadwaga i otyłość także negatywnie wpływają na płodność męską, nie jest to aż tak silny związek, jak ten obserwowany u kobiet.
Zaburzenia płodności a zaburzenia metabolizmu u kobiet
Niewątpliwie czynnikiem, który wiąże płodność kobiet z metabolizmem są estrogeny. Poprzez działanie na receptory alfa (ERα) wpływają na równowagę energetyczną komórki.
W centralnym układzie nerwowym, a dokładnie w podwzgórzu, gdzie znajduje się centralny regulator metabolizmu, działanie estrogenów prowadzi do zmniejszenia przyjmowania pokarmu, zwiększenia wydatkowania energii (a więc ujemnego bilansu energetycznego). Ponadto estrogeny sprzyjają odkładaniu tłuszczu podskórnego, a chronią przed gromadzeniem tłuszczu trzewnego, co jest zmianą korzystną z perspektywy zachowania zdrowia i płodności.
U kobiet po menopauzie, gdy poziom estrogenów maleje, obserwuje się tendencję do odkładania tłuszczu trzewnego.
Estrogeny zwiększają ponadto aktywość komórek β w trzustce wydzielających insulinę.
Receptory alfa w wątrobie stanowią natomiast sensor sygnałów metabolicznych, szcz. obecności aminokwasów, dzięki czemu dostrajają metabolizm energetyczny do wymagań reprodukcji. Restrykcje kaloryczne prowadzą do zmniejszenia aktywności tych receptorów, podczas gdy aminokwasy pochodzące z jedzenia sprzyjają ich aktywności, co warunkuje utrzymanie prawidłowego cyklu miesięcznego.
Niedowaga i intensywna aktywność fizyczna a płodność kobiet
Gdy brakuje energii, priorytetem staje się przeżycie, co negatywnie wpływa na wzrost i reprodukcję.
Ten ewolucyjny mechanizm jest szczególnie dobrze widoczny właśnie u kobiet. Kobiety z niedowagą potrzebują 4x dłuższego czasu, aby zajść w ciążę, w porównaniu z kobietami o prawidłowej masie ciała. Tak jak potrzebne jest minimum tkanki tuszczowej, aby pojawiła się pierwsza miesiączka, jest to warunek także do utrzymania prawidłowej owulacji.
Choroby, w których dochodzi do istotnego deficytu energetycznego, jak zaburzenia odżywiania, zaburzenia wchłaniania czy intensywana aktywność fizyczna, często idą w parze z niepłodnością. Na poziomie centralnego układu nerwowego ograniczenie jedzenia prowadzi do zahamowania osi podwzgórze-przysadka- gonady, a tym samym pulsacyjnego wydzielanie podwzgórzowych gonadoliberyn. To z kolei zmniejsza wydzielanie przysadkowych gonadotropin (FSH i LH), zahamowania rozwoju pęcherzyka i zmniejszenia syntezy hormonów płciowych.
Podobny wpływ na płodność kobiet ma intensywna aktywność fizyczna. O ile umiarkowana aktywność fizyczna i utrata masy poprawiają parametry metaboliczne u kobiet z otyłością, co prowadzi do poprawy płodności, tak u kobiet intensywnie ćwiczących (aż do uczucia wyczerpania) rośnie ryzyko niepłodności 2,3-3x.
Początkowo wydawało się, że efekt ten zależy jedynie od niskiej masy tkanki tłuszczowej, nowsze badania tego nie potwierdzają. Prawidłowe cykle miesięczne powracają, gdy zmniejsza się ilość wydatkowanej energii niezależnie od zmiany masy ciała czy masy tkanki tłuszczowej.
Otyłość i płodność
Zależność między nimi istnieje już od okresu dojrzewania. Duża ilość tkanki tłuszczowej sprzyja wczesnemu wystąpieniu pierwszej miesiączki. To z kolei predysponuje kobiety do rozwoju cukrzycy czy raka piersi w wieku późniejszym.
Otyłość także negatywnie wpływa na płodność poprzez zaburzenia miesiączkowania, problemy z utrzymaniem i donoszeniem ciąży, a także negatywnie wpływa na zdrowie dziecka. U kobiet, u których zachodzi owulacja, ale mają problem z zajściem w ciążę, szansa na spontaniczą koncepcję maleje z każdym dodatkowym kilogramem przy BMI >29 kg/m2.
Nadwaga i otyłość zmniejszają także szanse powodzenia zapłodnienia metodą in vitro, co wynika z negatywnego wpływu nadmiaru tkanki tłuszczowej na jakość komórki jajowej i możliwość zagnieżdżenia zarodka w macicy.
Podsumowanie
Metabolizm kobiet jest ściśle powiązany z płodnością. Nie powinno więc dziwić, że zaburzeniom metabolizmu towarzyszą często problemy ze skuteczną koncepcją. Mimo to niepłodność staje się udziałem coraz większej liczby par. A jedną z przyczyn takiego trendu mogą być zaburzenia metabolizmu.
Jeśli chcesz sprawdzić, czy Twój metabolizm działa poprawnie oraz dowiedzieć, co zrobić, aby odzyskać prawidłowy metabolizm, sięgnij po tego ebooka:
Jeśli spodobał Ci się wpis i chcesz otrzymywać informacje o nowych wpisach na blogu oraz omówienia tematów związanych ze zdrowiem i odżywianiem, zapisz się na bezpłatny newsletter:
Literatura:
1. Fontana, R.; Torre, S.D. The Deep Correlation between Energy Metabolism and Reproduction: A View on the Effects of Nutrition for Women Fertility. Nutrients 2016, 8, 87.
2. Della Torre, S.; Benedusi, V.; Fontana, R.; Maggi, A. Energy metabolism and fertility: A balance preserved for female health. Nat. Rev. Endocrinol. 2014, 10, 13–23.
3. Della Torre, S.; Rando, G.; Meda, C.; Stell, A.; Chambon, P.; Krust, A.; Ibarra, C.; Magni, P.; Ciana, P.; Maggi, A. Amino acid-dependent activation of liver estrogen receptor alpha integrates metabolic and reproductive functions via IGF-1. Cell Metab. 2011, 13, 205–214.
4. Talmor, A.; Dunphy, B. Female obesity and infertility. Best Pract. Res. Clin. Obstet. Gynaecol. 2015, 29, 498–506.
