Pomimo niekwestionowanego postępu medycyny ciągle istnieją białe plamy w naszej wiedzy, które próbuje się wypełniać coraz to nowszymi teoriami na temat przyczyn czy sposobów leczenia. Często są to choroby, które dotyczą dużych grup ludzi i zwykle w wieku, w którym za wcześnie na chorowanie. Powodują negatywne konsekwencje nie tylko dla samych chorych, ale także ich rodzin i całych społeczeństw. Należą do nich zespół jelita drażliwego i fibromialgia.
Zespół jelita drażliwego
O zespole jelita drażliwego (IBS- irritable bowel syndrom)) wspominałam we wpisie o FODMAPs.
Pomimo, że jest stosunkowo częstym schorzeniem, to jednak pozostaje owiane tajemnicą. Często zmieniają się koncepcje na temat jego przyczyny, brak ciągle skutecznego leczenia.
Choroba wiąże się z występowaniem dokuczliwych przewlekłych objawów ze strony przewodu pokarmowego. Rozpoznanie stawia się na ich podstawie oraz po wykluczeniu innych schorzeń oraz objawów alarmowych, takich jak początek objawów powyżej 50 roku życia, utrata wagi, krwawienie z przewodu pokarmowego, anemia z niedoboru żelaza, uogólnione zakażenie czy dodatni wywiad rodzinny w kierunku chorób zapalnych jelit.
U pacjentów z zespołem jelita drażliwego zaobserwowano częste współwystępowanie innych chorób, jak fibromialgia, zespół przewlekłego zmęczenia, choroba refluksowa przełyku, zaburzenia stawu skroniowo- żuchwowego, bóle głowy, objawy ze strony układu moczowo- płciowego. Z tych chorób szczególnie częste jest współwystępowanie fibromialgii, które dotyczy nawet 20-30 % chorych z IBS.
Fibromialgia
Fibromialgia dotyczy ok. 2% ludzi, głównie kobiet. Charakteryzuje się uogólnionym bólem tkanek miękkich, miejscami bolesności uciskowej, nadmiernym zmęczeniem, zaburzeniami snu. Ale to również problemy skórne, ze strony układu moczowego, przewodu pokarmowego, zaburzenia poznawcze. Nasilenie dolegliwości jest zmienne u poszczególnych chorych, zależy od czynników emocjonalnych czy przeciążenia wysiłkiem fizycznym, niedoboru snu, cyklu miesiączkowego itd.
To również jest rozpoznanie z wykluczenia innych potencjalnych przyczyn dolegliwości. Podobnie jak IBS, nieznana jest przyczyna i skuteczne leczenie.
Fibromialgię cechuje rodzinne występowanie, głównie wśród kobiet w wieku między 20 a 30 rokiem życia. Zdarzają się też przypadki wystąpienia choroby powyżej 70 roku życia. Chociaż nieznana jest konkretna przyczyna choroby, to bierze się pod uwagę udział czynników genetycznych, immunologicznych i środowiskowych.
Podobnie jak w IBS, nie ma żadnych testów laboratoryjnych ani obrazowych potwierdzającyh chorobę. Nie ma również skutecznego leczenia, a pacjenci szukający pomocy często odwiedzają liczne gabinety specjalistyczne. Leczenie dodatkowo utrudnia fakt, że z fibromialgią lubią współistnieć choroby o podłożu autoimmunologicznym, jak zesztywniające zapalenie stawów krzyżowo- biodrowych, toczeń trzewny, łuszczyca czy reumatoidalne zapalenie stawów. Fibromialgię szczególnie często stwierdza się u kobiet z hiperprolaktynemią, niedoczynnością tarczycy, cukrzycą, wrzodziejącym zapaleniem jelita grubego lub chorobą Leśniowskiego- Crohna, endometriozą.
Ocenia się, że aż 20- 30% ludzi z IBS spełnia kryteria rozpoznania fibromialigii. I odwrotnie, 32- 70% z fibromialgią spełnia kryteria rozpoznania IBS.
Celiakia- brakujące ogniwo
Stwierdzono, że w grupie chorych z IBS celiakia wystepuje aż 7 x częściej niż u ogółu ludzi. Nie jest to zalecenie, ale powinno zachęcać się osoby z IBS do badań w kierunku celiakii ze względu na niecharakterystyczny przebieg i poważne następstwa nieleczenia choroby. U pacjentów z IBS i fibromialgią częściej obecne są autoprzeciwciała: przeciwjądrowe charakterystyczne dla tocznia czy anty- TPO typowe dla choroby Hashimoto.
Czy dieta może pomóc?
Ponieważ więc istnieje potencjalny związek między celiakią, IBS i fibromialgią, zastanawiające jest, jaki jest wpływ leczenia dietą bezglutenową na przebieg fibromialgii.
Z 2013 roku pochodzi badanie, w którym zbadano grupę pacjentów z współistniejącym IBS i fibromialgią pod kątem celiakii Szukano charakterystycznych dla choroby przeciwciał i zmian w wycinku jelita cienkiego. Stwierdzono, że w tej grupie chorych pacjenci z celiakią stanowili 7% (w populacji ogólnej jest to 1%). Chorych tych poddano 1- rocznej diecie bezglutenowej obserwując ustąpienie zaniku kosmków w jelicie cienkim, poprawę w zakresie objawów ze strony przewodu pokarmowego i znaczącą poprawę jakości życia i stopnia nasilenia bólu związanego z fibromialgią. Do poziomu prawidłowego wróciły autoprzeciwciała nie tylko typowe dla celiakii, ale też typowe dla autoimmunologicznego zapalenia tarczycy- anty-TPO (o diecie bezglutenowej w chorobach tarczycy pisałam TUTAJ).
Ciekawa przy tym była obserwacja, że w wywiadzie (w większości kobiety) podawały najpierw objawy ze strony przewodu pokarmowego ( zwykle w 3. dekadzie życie), a objawy fibromialgii pojawiały się średnio 20 lat później. Do postawienia ostatecznego rozpoznania mijało kolejne 10 lat.
Nieznany jest mechanizm wywoływania choroby. Proces autoimmunologiczny wywoływany przez gluten toczący się w jelitach może przyczyniać się do nadwrażliwości układu nerwowego obserwowanej w fibromialgii. Potwierdza to rosnącą częstość występowania fibromialgii u kobiet przewlekłym procesem zapalnym przewodu pokarmowego.
Chociaż fibromialgia nie może być rozpatrywana jako choroba autoimmunologiczna, to z wieloma z nich współistnieje. Jedną z nich jest celiakia.
A jeśli nie celiakia, to co?
Warto zwrócić uwagę na fakt, że w grupie osób z IBS i fibromialgią ale bez celiakii stwierdzono obecność śródnabłonkowych nacieków z limfocytów (o budowie jelita cienkiego przeczytasz TUTAJ) przy prawidłowej architektonice śluzówki dwunastnicy. Określamy to jako limfocytowe zapalenie dwunastnicy lub niezanikowe zapalenie jelita cienkiego (wg klasyfikacji Marsch jest to stopień 1). Jest to niespecyficzne rozpoznanie nadwrażliwości na gluten. Dlatego brak przeciwciał specyficznych dla celiakii nie przesądza o braku choroby glutenozależnej.
Jedno z ostatnich badań pokazało, że jedynie 16% chorych z limfocytowym zapaleniem dwunastnicy zapadało na celiakię, a powtarzana biopsja dwunastnicy ujawniała prawidłową liczbę limfocytów śródnabłonkowych u 76% osób. Zaznaczyć należy, że istnieją też inne przyczyny zwiększenia liczby nacieków z limfocytów, jak leczenie niesterydowymi lekami przeciwzapalnymi (NLPZ- np. Ketonal, Naproxen, Diclofenk), nietolerancja białek nie związanych z glutenem (jak mleko, jaja, soja czy orzeszki ziemne), choroby autoimmunologiczne, zapalne i niezapalne choroby przewodu pokarmowego. Chociaż w grupie chorych z fibromialgią duża grupa spożywa przewlekle leki przeciwbólowe z grupy NLPZ, to są wśród nich także pacjenci mający bliskich krewnych z rozpoznaną celiakią.
Chociaż ciągle brakuje wiarygodnych, dużych badań klinicznych oceniających skuteczność leczenia dietą bezglutenową wśród chorych z fibromialgią, to dostępne dane teoretyczne dają pole do dalszych obserwacji w tym kierunku.
Zanim przejdziesz na dietę, zbadaj się!
Jak zwykle w tym miejscu przypominam o konieczności zbadania przeciwciał specyficznych dla celiakii przed zastosowaniem diety bezglutenowej. Ich obecność nakazuje dalszą diagnostykę w postaci gastroskopii z pobraniem co najmniej czterech wycinków z błony śluzowej dwunastnicy. Stwierdzenie prawidłowej budowy śluzówki jelita cienkiego praktycznie wyklucza celiakię, ale, jak widać z powyższych obserwacji, ważna jest także obecność nacieku z limfocytów oraz jego liczebność. Niestety to badanie wykonuje się ciągle za rzadko, a może być użyteczne w stwierdzeniu innego zaburzenia zależnego od glutenu- nieceliakalnej nadwrażliwości na gluten.
Niezależnie więc od rozpoznania, po wykluczeniu celiakii, warto zastosować dietę bezglutenową na okres około 6 tygodni z obserwacją objawów. Ich zmniejszenie lub ustąpienie jest objawem świadczącym o skuteczności prowadzonej diety.
Warto wziąć takie leczenie pod uwagę, pamiętając, aby było prowadzone bezpiecznie, pod okiem znającego problem dietetyka, aby zapobiec w przyszłości niedoborom pokarmowym, monotonii i wyczerpania. Na pewno jest to leczenie bezpieczniejsze, niż przewlekłe zażywanie leków przeciwbólowych z powodu uporczywego bólu.
Wykorzystano:
Rodrigo et al. : Remarkable prevalence of coeliac disease in patients with irritable bowel syndrome plus fibromyalgia in comparison with those with isolated irritable bowel syndrome: a case- finding study in Arthritis Research & Therapy 2013, 15:R201
Czy ten wpis był dla Ciebie pomocny? Daj znać w komentarzu!
