Od kilku lat staram się szerzyć informacje o celiakii i nieceliakalnej nadwrażliwości na gluten ( ang. non- celiac gluten sensitivity, ncgs). Przyznaję jednak, że to ta pierwsza jest lepiej poznana i na jej temat jest więcej informacji. Ale mimo wszystko wyłapuję każdą wiadomość dotyczącą ncgs i przekazuję dalej.
Mimo to mnie spotkał zarzut, że piszę ciągle o celiakii, nie dość miejsca poświęcając nieceliakalnej nadwrażliwości na gluten. Postanowiłam się zrehabilitować, a z pomocą przyszedł artykuł z World Journal of Gastroenterology z 2018 roku o objawach pozajelitowych nieceliakalnej nadwrażliwości na gluten.
Powtórka wiadomości o nieceliakalnej nadwrażliwości na gluten
Na początek warto przypomnieć nieco wiadomości na temat tej choroby.
Nieceliakalna nadwrażliwość na gluten jest to zespół objawów związanych ze spożywaniem posiłków zawierających gluten u osób, u których wykluczono obecność celiakii lub alergii na pszenicę. Zalicza się do chorób zależnych od glutenu. Z celiakią łączą ją podobne objawy oraz leczenie dietą bezglutenową.
Podobnie jak w celiakii, wyróżnia się klasyczne objawy choroby, które przypominają zespół jelita drażłiwego, jak bóle brzucha, wzdęcia, biegunki lub zaparcia, luźne stolce. Objawy te pojawiają się typowo po spożyciu glutenowego posiłku, ustępują po wykluczeniu glutenu z diety i ponownie nawracają po ekspozycji na gluten w ciągu kilku godzin lub dni.
Ale coraz więcej uwagi poświęca się pozajelitowym objawom ncgs, które są mniej oczywiste i rzadziej wiązane z chorobą glutenozależną.
Autorzy wspomnianego artykułu przeanalizowali pod kątem objawów pozajelitowych bazę publikacji medycznych PubMed wyłaniając 86 badań (wykluczyli opisy przypadków), w których opisano wyraźny związek między ncgs a występowaniem objawów pozajelitowych.
1. Choroby autoimmunologiczne
Dowiedziono, że ncgs ma podłoże immunologiczne z wybiórczą aktywacją nieswoistego ramienia (czyli odpowiedź immunologiczna odbywa się bez udziału przeciwciał). Nie do końca jest oczywiste, czy to wyłącznie gliadyna, jedna z frakcji glutenu, aktywuje układ odpornościowy. Bierze się pod uwagę także inne komponenty pszenicy, jak inhibitory amylazy- trypsyny lub fermentujące oligo, dwu, monocukry i poliole (FODMAPs), stąd być może właściwsza byłaby nazwa nieceliakalna nadwrażliwość na pszenicę.
O ile związek celiakii z chorobami autoimmunologicznymi jest pewny, wydaje się, że także w przypadku ncgs ma znaczenie. Gdy przebadano 131 chorych z ncgs, u 29% stwierdzono chorobę autoimmunologiczną, podczas gdy w grupie zdrowych ochotników- jedynie u 4%. Co więcej, aż 46% chorych z ncgs miało obecne przeciwciała przeciwjądrowe ANA, w porównaniu do 2% w grupie kontrolnej. Obecność tych przeciwciał korelowała z obecnością genów DQ2/8, które stwierdza się u około 99% pacjentów z celiakią.
Najczęściej występującą z ncgs chorobą autoimmunologiczną jest choroba Hashimoto. Inne, nieco rzadsze, to łuszczyca, cukrzyca typu 1, zesztywniające zapalenie stawów krzyżowo- biodrowych.
Obecność choroby Hashimoto ponadto, co wykazano w badaniu włoskim, jest czynnikiem ryzyka wystąpienia ncgs w przyszłości u pacjentów z niewielkiego stopnia zapaleniem dwunastnicy.
2. Objawy neurologiczne i psychiatryczne
U pacjentów z celiakią objawy ze strony układu nerwowego mogą być jedyną manifestacją choroby. W tej grupie pacjentów stwierdza się występowanie przeciwciał przeciw transglutaminazie 6, obecnej wyłącznie w mózgu, z częstością 85%. Równie często obecne są przeciwciała antygliadynowe. Nie wiadomo, czy przeciwciała te pochodzą z jelit czy produkowane są w układzie nerwowym, ale ich obecność uznaje się za przyczynę występowania objawów neurologicznych. Poza tym w substancji białej mózgu tych chorych stwierdza się obecność nacieków z limfocytów T, przypominających nacieki w jelicie cienkim w badaniu histopatologicznym chorych z celiakią.
Najważniejsze choroby neurologiczne związane z chorobami zależnymi od glutenu to ataksja glutenowa, neuropatia glutenowa oraz encefalopatia.
– Ataksja
Choroba wykazuje najsilniejszy związek z chorobami zależnymi od glutenu. Przypadki ataksji glutenowej odpowiadają za 20% wszystkich przyczyn ataksji. Najbardziej charakterystyczne objawy związane są z zaburzeniami równowagi, drżeniem kończyn czy oczopląsem, nieco rzadziej- ruchami mimowolnymi, drżeniem podniebienia czy pląsawicą. Tylko 10% chorych skarży się na objawy ze strony przewodu pokarmowego. Dieta bezglutenowa stanowi skuteczne leczenie w tej chorobie, chociaż wczesna diagnoza zdecydowanie poprawia rokowanie- dieta bezglutenowa chroni przed utratą komórek Purkinjego w móżdżku, ale późno wprowadzona nie naprawi już istniejących zniszczeń.
– Neuropatia
Jest to uszkodzenie obwodowego układu nerwowego z obecnymi przeciwciałami charakterystycznymi dla celiakii przy braku innych przyczyn. Najczęstszym objawem jest symetryczna czuciowo- ruchowa neuropatia obwodowa (mrowienia, kłucia, palenie w obrębie kończyn, zespół niespokojnych nóg itd.). Zazwyczaj pojawia się w okolicach 6 dekady życia i powoli nasila.
– Encefalopatia
Choroba centralnego układu nerwowego charakteryzująca się obecnością zmian ogniskowych sunstancji białej mózgu (zwykle obszary niskiej perfuzji) w obecności przeciwciał antygliadynowych lub przeciw transglutaminazie 2. Najczęstszym objawem są migrenowe bóle głowy.
Przeczytaj także:
Najwięcej danych na temat związku zaburzeń neurologicznych z ncgs pochodzi z prac zespołu Hadjivassiliou. Przebadali oni 562 pacjentów z chorobami zależnymi od glutenu (228 celiakią i 334 ncgs). W grupie ncgs najczęstszym objawem była neuropatia obwodowa (54%), potem ataksja (46%), potem encefalopatia. Nasilenie objawów nie różniło się w obu grupach między sobą. Z kolei Rodrigo wykazał, że aż 100% chorych z ataksją miało obecne przeciwciała antygliadynowe, które z większym prawdopodobieństwem wskazuje na ncgs niż celiakię (89 vs 48%)
Zaburzenia psychiatryczne
Spośród chorób psychiatrycznych wydaje się, że depresja i zaburzenia lękowe mają najsilniejszy związek z ncgs. W badaniu australijskim z podwójnie ślepą próbą wykazano, że podanie glutenu pacjentom z ncgs nasilało objawy depresji, chociaż, jak dotąd, nie udało się znaleźć wytłumaczenia dla tego zjawiska.
Istnieją doniesienia o wpływie glutenu na występowanie innych chorób, jak schizofrenia czy choroba dwubiegunowa, zaburzeń ze spektrum autyzmu, w ich przypadkach brak jednak badań potwierdzających istnienie takiego związku.
3. Choroby skóry
Ustalono na podstawie piśmiennictwa, że choroby skory dotyczą 18% chorych z ncgs i występują pod postacią zapalenia skóry, wysypki czy wyprysku. Możliwe jest także współwystępowanie łuszczycy.
Jeśli chodzi o szczegółową charakterystykę zmian skórnych, najbardziej typowe zmiany wykazują podobieństwo do zmian obserwowanych w opryszczkowym zapaleniu skóry lub podostrym wyprysku (swędząca pęcherzykowo- grudkowa wysypka na rumieniowym podłożu). Czasami zmiany przypominają łuszczycę. Wszystkie zmiany cofają się w ciągu miesiąca od wprowadzenia diety bezglutenowej (szybciej niż w opryszczkowym zapaleniu skóry).
Warto też wspomnieć, że u chorych z ncgs częściej występują alergie na inne niż zawierające gluten pokarmy. Przykładem jest częstsze (10 vs 5%) występowanie alergii na nikiel z wysypką kontaktową.
4. Choroby reumatyczne
Dostępne są dane, które wiążą ncgs z zaburzeniami reumatycznymi.
W grupie 30 chorych z zesztywniającym zapaleniem stawów kręgosłupa 11 z nich miało obecne przeciwciała antygliadynowe, podczas gdy nie miał ich żaden zdrowy ochotnik.
Istnieją doniesienia o pozytywnym wpływie diety bezglutenowej także na łuszczycowe zapalenie stawów, sklerodermię czy zespół Sjogrena, jednak brakuje na to twardych dowodów.
Przeczytaj także:
Dieta bezglutenowa w chorobach reumatycznych- czy jest nadzieja?
5. Fibromialgia
Fibromialgia charakteryzuje się uogólnionym bólem, któremu często towarzyszy zmęczenie, zaburzenia pamięci i snu, depresja, objawy zespołu jelita drażliwego.
W Hiszpanii przeprowadzono badanie z udziałem 246 pacjentów z fibromialgią poddanych leczeniu dietą bezglutenową. U 90 z nich stwierdzono istotną poprawę w zakresie zgłaszanych objawów. Po średnim czasie 16,4 miesięcy 75 % z nich osiągnęło pełną remisję. Każde podanie glutenu natomiast powodowało nawrót objawów.
6. Zaburzenia wchłaniania
Okazuje się, że pacjentów z ncgs dotykają te same problemy, co pacjentów z celiakią.
Anemia występuje z częstością 15-23% chorych z ncgs. Częstym zaburzeniem jest niedobór kwasu foliowego.
W badaniu przeprowadzonym we Włoszech wykazano, że pacjenci z ncgs mają takie samo ryzyko osteopenii, jak pacjenci z celiakią- niską masę kostną stwierdzono u 28% z nich.
Wnioski
1. Dane pochodzące z piśmiennictwa dowodzą, że nieceliakalna nadwrażliwość na gluten powinna być traktowana jako choroba ogólnoustrojowa, podobnie jak celiakia.
2. Biorąc pod uwagę dużą częstość występowania choroby oraz niedostateczną wiedzę o niej wśród lekarzy i pacjentów, konieczne są dalsze badania i obserwacje zwiększające świadomość możliwych związków między objawami ze strony różnych narządów i układów a nieceliakalną nadwrażliwością na gluten.
3. Świadomość istnienia choroby jest bowiem pierwszym krokiem na drodze do postawienia właściwego rozpoznania i skutecznego leczenia.
Tematowi nieceliakalnej nadwrażliwości na gluten w całości poświęcony jest e-book “Nieceliakalna nadwrażliwość na gluten. Choroba, której nie ma?”- w nim opisane są mechanizmy rozwoju choroby, objawy, diagnostyka i leczenia:
