Czy chorobę można przesolić czyli sól w chorobach autoimmunologicznych

Co jakiś czas prezentuję na łamach bloga związek różnych czynników środowiskowych (w tym związanych z dietą) z chorobami autoimmunologicznymi. Była już kawa, otyłość, prolaktyna. Przyszedł czas na sól. Dzisiaj więc zastanowimy się, czy sól ma wpływ na choroby autoimmunologiczne, czyli… czy chorobę można przesolić?

Sól i …więcej soli

Nasze współczesne jedzenie (zarówno w kontekście ilości oraz jakości) jest ważnym czynnikiem środowiskowym, który może mieć swój udział w rosnącej fali zachorowań na choroby autoimmunologiczne. To, co zmieniło się drastycznie na przestrzeni ostatnich dziesięcioleci w naszej diecie, wraz ze zwiększonym spożyciem żywności wysoko przetworzonej, jest zwiększone spożycie soli. Zawartość soli, czyli chlorku sodu w takiej żywności może być nawet 100x większa w porównaniu z podobnymi posiłkami przygotowywanymi samodzielnie w domu.

Niekorzystny wpływ dużej zawartości soli w posiłkach jest obserwowany w niektórych schorzeniach, szczególnie układu sercowo- naczyniowego (np. w nadciśnieniu tętniczym). Nie do końca jednak wiadomo, w jaki sposób sól ma te choroby wywoływać. Jak na razie badacze koncentrują się na udziale nerek, współczulnego układu autonomicznego. Bierze się także pod uwagę bezpośredni wpływ chlorku sodu na naczynia krwionośne. Pojawiają się jednak sygnały, że nadciśnienie tętnicze może być także powiązane z pobudzeniem układu immunologicznego, a dokładnie działających prozapalnie limfocytów T. Te same limfocyty mogą odgrywać też rolę w rozwoju chorób autoimmunologicznych.

Wpływ soli na układ immunologiczny

W badaniach in vitro, komórki układu odpornościowego umieszczone w hipertonicznycm roztworze soli reagują reakcją zapalną. Szczególnie wrażliwe na to środowisko są makrofagi. Uwalniają one wówczas cytokiny prozapalne, produkują wolne rodniki tlenowe, zapoczątkowują ostry odczyn zapalny.

Limfocyty T pomocnicze (Th- T helpers) w tym środowisku różnicują się do limfocytów Th17 i produkują prozapalną     Il-17. Nadmiar limfocytów Th17 powiązano z zaostrzeniem takich chorób, jak stwardnienie rozsiane, toczeń układowy, zapalne choroby jelit.

Obserwacyjne badania epidemiologiczne potwierdziły związek między nadmiernym spożyciem soli a liczbą zaostrzeń choroby.

Wiadomo, że dieta z dużą zawartością sodu nie powoduje u ludzi zwiększenia poziomu sodu we krwi dzięki ścisłej regulacji gospodarki wodno- elektrolitowej w nerkach (oczywiście przy założeniu, że są w pełni wydolne). Ale, co ciekawe, zaobserwowano gromadzenie się soli w skórze i mięśniach pod wpływem takiej diety w mechanizmie niezależnym od działania nerek. Skutkuje to poziomem sodu o 40 mM większym w tych tkankach niż w osoczu. Podobnie większą osmolarność stwierdza się w układzie chłonnym.

Czy wpływa to na aktywację i działanie układu immunologicznego?

Doniesienia ostatnich lat wskazują na to, że tak.

Wykazano, że zwiększone stężenie sodu w dotychczas zdrowej tkance znacząco zwiększało obecność w niej limfocytów Th17 (także w badaniach in vivo).

Udział tej klasy limfocytów jest kluczowy w wywoływaniu autoimmunologicznego zapalenia mózgu i opon mózgowo- rdzeniowych (EAE-experimental autoimmune encephalomyelitis), które stanowi eksperymantalny model uzyskiwany u zwierząt laboratoryjnych, odpowiadający stwardnieniu rozsianemu u ludzi. Myszy karmione dietą z dużą zawartością soli rozwijają cięższą postać EAE. Mają także obfite nacieki komórek Th17 w centralnym i obwodowym układzie nerwowym.

Co to są limfocyty Th17?

Limfocyty Th17 są to komórki układu odpornościowego o działaniu prozapalnym. Przede wszystkim uczestniczą w eliminacji patogenów pozakomórkowych.

Ale odgrywają też rolę w rozwoju wielu chorób autoimmunologicznych. M.in. dobrze została określona ich rola w reumatoidalnym zapaleniu stawów, toczniu układowym, stwardnieniu rozsianym i łuszczycy.

Dotychczas przeprowadzono dwa badania, które badały wpływ chlorku sodu na różnicowanie limfocytów pomocniczych w kierunku Th17. Wykazano, że limfocyty te w obecności NaCl różnicowały się w kierunku właśnie patogennych limfocytów Th17.

Ale sól wpływa także na komórki regulatorowe (Treg). W przeciwieństwie do limfocytów Th17, Treg warunkują utrzymanie stanu tolerancji immunologicznej. Jednak cechują się one pewną plastycznością i w określonych warunkach mogą wydzielać cytokiny o działaniu prozapalnym, jak IFN gamma i Il17. Wykazano, że dodatek HCl powoduje zwiększenie wydzielania przez nie Il17 nawet 6x. Powoduje to utratę ochronnych właściwości tej populacji limfocytów.

Wpływ soli na mikrobiotę jelitową

Wpływ soli na różnicowanie i działanie komórek układu odpornościowego to nie jedyny mechanizm, w jaki sól może sprzyjać rozwojowi chorób autoimmunologicznych. Innym może być wpływ na mikrobiotę.

Sam w sobie jest słabo dotychczas poznany, chociaż wiadomo, że wszelkie zmiany w składzie diety wpływają w sposób przejściowy lub trwały na zmiany w składzie bakterii jelitowych. Takie zmiany składu mikrobioty mają także wpływ na zdrowie gospodarza. Mianowicie… mogą sprzyjać powstawaniu limfocytów Th17.

Taką niekorzystną zmianą pod wpływem diety z dużą zawartością soli (ale też u osób odżywiających się w modelu zachodnim) jest zmniejszenie liczby bakterii Lactobacillus spp. Wydaje się, z badań na myszach, że bakterie te są naturalnym inhibitorem aktywacji limfocytów Th17 w obecności dużej zawartości soli w diecie. Zwiększenie udziału Lactobacilli w mikrobiocie skutkuje zahamowaniem aktywności limfocytów Th17. Wiedza ta może stać się w przyszłości podstawą opracowania nowych metod zapobiegania i leczenia chorób autoimmunologicznych.

To tyle teorii. Teraz przyjrzyjmy się, czy ta wiedza znalazła odzwierciedlenie w praktyce.

Sól w chorobach autoimmunologicznych

W Hiszpanii przeprowadzono retrospektywną obserwację na temat związku spożycia soli z chorobami autoimmunologicznymi. Na podstawie kwestionariuszy żywieniowych u 18 tysięcy uczestników wyciągnięto wniosek, że istnieje korelacja między zwiększoną konsumpcją soli a reumatoidalnym zapaleniem stawów (rzs). Co ciekawe, związek ten był silniejszy u tych pacjentów, którzy nie palili papierosów (palenie papierosów jest ważnym niezależnym czynnikiem ryzyka zachorowania na reumatoidalne zapalenie stawów). Zależność między solą a rzs potwierdziło jeszcze inne badanie, chociaż tu akurat silniejszy związek wykazało w odniesieniu do palaczy papierosów.

Ale już inne badania przeprowadzone na grupie pacjentów pediatrycznych ze stwardnieniem rozsianym nie wykazało związku między spożyciem soli a częstością nawrotów. Ale spożycie soli w ich przypadku oceniano wyłącznie na podstawie deklaracji pacjentów. Tego błędu nie popełniono już w innym badaniu z udziałem 70 pacjentów ze stwardnieniem rozsianym. U nich spożycie soli oceniano na podstawie pomiarów wydalania sodu z moczem. Niestety, taką analizę wykonano jedynie jeden raz w trakcie dwuletniej obserwacji, co oczywiście nie odzwierciedliło średniego spożycia soli przez pacjentów w tym okresie. Mimo to zaobserwowano większą częstość nawrotów choroby i niekorzystnych zmian w badaniu obrazowym w grupie pacjentów z największym wydalaniem sodu z moczem.

Z kolei w 2017 roku opublikowano wynikiabadanie BENEFIT, które ponownie oceniło zależność między spożywaniem soli a aktywnością stwardnienia rozsianego. Tym razem przebadano 400 pacjentów, a wydalanie sodu z moczem analizowano co najmniej kilkakrotnie (średnio 14 x) u każdego pacjenta w trakcie 5- letniej obserwacji. Tym razem zależności takiej nie udało się udowodnić.

Warto jednak pamiętać, że duża zawartość soli jest cechą diety w stylu zachodnim, bazującą na produktach wysoko przetworzonych, paczkowanych, gotowych do spożycia po krótkim podgrzaniu. Cechuje ją także niska zawartość potasu.

Co ma potas do soli?

Opisany powyżej mechanizm wpływu wysokiego spożycia soli na rozwój chorób autoimmunologicznych antagonizuje… właśnie potas. Mianowicie przebadano 49 zdrowych ochotników, którym podawano dietę z niską lub dużą zawartością sodu, a następnie wszystkim dietę z dużą zawartością soli plus suplement potasu. Najwyższe poziomy Il-17 w osoczu i monocytach krwi obwodowej odnotowano u osób na diecie wysokosolnej. Normalizowały się one po zastosowaniu suplementu z potasem pomimo utrzymywania dużego spożycia soli.

Ciekawe więc, co przyniosą kolejne obserwacje na temat związków soli w diecie z chorobami autoimmunologicznymi. Wydaje się jednak, że na podstawie tego, co już wiemy, można nakreślić negatywny wzorzec diety w chorobach autoimmunologicznych: dieta z wysoką zawartością soli i małą potasu, czyli dieta w stylu zachodnim.

Wnioski

1. Chociaż obserwacje kliniczne na temat wpływu diety z dużą zawartością soli są nadal skąpe oraz niejednoznaczne, część z nich oraz dane teoretyczne wskazują, że sól w diecie wpływa niekorzystnie na działanie układu odpornościowego oraz przebieg chorób autoimmunologicznych.

2. Nie określono dokładnie granicy bezpiecznego spożycia soli dla pacjenta z chorobą autoimmunologiczną.

3. Warto pamiętać, że duża zawartość soli jest cechą żywności wysoko przetworzonej. Dlatego warto przygotowywać posiłki samodzielnie kontrolując ilość dodanej soli.

Jeśli spodobał Ci się ten artykuł, zapisz się na newsletter, aby otrzymywać informacje o nowych wpisach czy wartościowe wskazówki na temat zdrowia i odżywiania: