Coraz więcej danych przemawia za tym, że obraz celiakii zmienił się na przestrzeni ostatnich kilkudziesięciu lat. Już nie zawsze biegunki i bóle brzucha zmuszają pacjentów do szukania pomocy. Dlatego niekoniecznie to gastroenterolog jest tym lekarzem, który rozpoznaje celiakię. Rozpoznanie często stawiają ginekolodzy, endokrynolodzy czy dermatolodzy.
Ale okazuje się, że i inni specjaliści powinni być czujni, także angiolodzy. W literaturze jest bowiem coraz więcej doniesień o angiologicznej, czyli związanej z naczyniami, manifestacji celiakii.
Powtórka z celiakii
Celiakię charakteryzuje odpowiedź układu immunologicznego na składnik jedzenia zwany glutenem u osób genetycznie podatnych. Reakcja ta powoduje stan zapalny i zniszczenie śluzówki jelita cienkiego.
Chorobę tę charakteryzują:
– obecność różnych zaburzeń za strony różnych narządów i układów
– upośledzenie przyswajania ważnych substancji odżywczych
– leczenie polega na stosowaniu ścisłej diety bezglutenowej
Te trzy czynniki powodują, że celiakię należy rozpatrywać jako chorobę całego organizmu, a leczenie zaburzeń jelitowych i pozajelitowych opiera się na wykluczeniu glutenu z jadłospisu (a nie na stosowaniu leków, które tłumią objawy ale nie usuwają przyczyny).
Badania pokazują, że pacjenci z celiakią częściej od osób zdrowych zapadają na schorzenia sercowo- naczyniowe, w tym na przedwczesną miażdżycę, zakrzepy czy krwawienia.
Zaburzenia naczyniowe w celiakii
Zaburzenia w obrębie naczyń, a dokładnie dotyczące tętnic, mogą być problemem w nieleczonej celiakii, co potwierdziły dotychczasowe obserwacje. Strumień krwi i rozszerzalność ścian aorty wydają się być zmniejszone u tych chorych, a wskaźnik sztywności aorty (ASI) jest większy w porównaniu z grupą kontrolną bez celiakii, co świadczy o mniejszej elastyczności ścian dużych naczyń.
Ustalono ponadto, że pacjenci z celiakią mają większe ryzyko wystąpienia choroby wieńcowej. Również częściej obserwuje się zwężenia światła dużych naczyń, np. tętnic szyjnych. Opisano też przypadki rozwarstwienia tętnicy wieńcowej, które zazwyczaj obserwuje się niezwykle rzadko, a jeśli już to zwykle związane są z urazami klatki piersiowej, stosowaniem narkotyków lub w przebiegu chorób autoimmunologicznych.
Winna homocysteina?
Sztywność naczyń u dorosłych chorych bez innych czynników ryzyka koreluje z nieprawidłowymi wartościami homocysteiny, OB, CRP czy insuliny we krwi. To właśnie wysokie stężenie homocysteiny wynikające z niedoborów witamin z grupy B jest możliwym czynnikiem ryzyka miażdżycy tętnic wieńcowych w celiakii. Może powodować dysfunkcję śródbłonka, zwiększoną agregację płytek krwi oraz wiele innych zmian, które są przyczyną rozerwania blaszki miażdżycowej i uszkodzenia naczynia krwionośnego.
Podobne nieprawidłowości w obrębie naczyń stwierdza się także w obrębie krążenia mózgowego. Zaburzenia te ustępują pod wpływem diety bezglutenowej.
Zaburzeniami w obrębie naczyń szczególnie zagrożeni są pacjenci z cukrzycą typu 1. Ponieważ obie choroby- cukrzyca i celiakia często występują razem, zwłaszcza pacjenci z cukrzycą i wczesnymi powikłaniami naczyniowymi powinni być zbadani w kierunku współistniejącej celiakii.
Miażdżyca
Miażdżyca z przewlekłym stanem zapalnym jako czynnikiem sprawczym jest przyczyną zawałów serca i udarów mózgowych. Nieleczeni pacjenci z celiakią mają zwiększone ryzyko wczesnej miażdżycy pomimo braku klasycznych czynników ryzyka. Ryzyko to dotyczy także pacjentów w młodym wieku.
Stwierdzono ponadto, że grubość kompleksu intima- media w tętnicy szyjnej wewnętrznej (wskazująca na stopień zaawansowania miażdżycy w organizmie, badana na podstawie USG tętnic szyjnych) jest zwiększona u pacjentów z cukrzycą i celiakią bardziej niż u pacjentów z tylko cukrzycą lub tylko celiakią.
Dieta bezglutenowa zmniejsza parametry zapalenia, stres oksydacyjny, oporność na insulinę, czyli czynniki, które mogą prowadzić do rozwoju miażdżycy. Ustąpienia dysfunkcji naczyń możemy się spodziewać w ciągu mniej więcej roku, pod warunkiem całkowitej odbudowy kosmków jelitowych.
Bywa jednak tak, że pacjenci z celiakią pod wpływem diety bezglutenowej zwiększają wagę ciała oraz poziom trójglicerydów we krwi, co również zwiększa ryzyko rozwoju miażdżycy. Tym bardziej należy zachęcać pacjentów do zdrowych wyborów żywieniowych, żeby jednych czynników ryzyka miażdżycy nie zamieniali na inne.
Zakrzepica
Zaobserwowano, że celiakia wiąże się z większą częstośią incydentów zakrzepowych w naczyniach żylnych. Może wynikać z hiperhomocysteinemii, niedoboru kwasu foliowego, witaminy B2. Ale zakrzepom sprzyja również odwodnienie w przebiegu uporczywych biegunek. Na podstawie opisanych w literaturze przypadków wiemy, że zakrzepy żylne mogą występować nawet w nieobecności objawów ze strony przewodu pokarmowego. Dieta bezglutenowa skutecznie zapobiega nawrotom zakrzepów u pacjentów z celiakią. Należy ją podejrzewać szczególnie u młodych pacjentów lub z zakrzepami w nietypowych lokalizacjach, np. w żyle wrotnej czy śledzionowej.
Udary mózgu
Pacjenci z celiakią maja podwyższone ryzyko udarów mózgu, które utrzymuje się nawet do roku leczenia dietą bezglutenową. Potem ryzyko to maleje i równa się z populacją ogólną.
Udary mózgu związane z celiakią mogą mieć charakter nawracający.
Podejrzenie celiakii warto wziąć pod uwagę szczególnie u młodych chorych, przy czym występowanie objawów ze strony przewodu pokarmowego nie musi być rozstrzygające. Przyczyny zwiększonej częstości występowania udarów mózgu upatruje się w niedoborach witaminy B12, hiperhomocysteinemii, zaburzeniach krążenia mózgowego lub współwystępowania chorób autoimmunologicznych.
Krwawienia
Problem krwawień związanych z celiakią nie jest zbyt dobrze opisany w literaturze. Ale można znaleźć pojedyncze opisy przypadków, gdzie skaza krwotoczna współwystępowała ze świeżo rozpoznaną celiakią. Jednak w tych doniesieniach nie udało się ustalić wspólnego mechanizmu krwawienia, zazwyczaj był to niedobór jakiegoś składnika układu krzepnięcia.
Jeśli chodzi o przyczynę najbardziej prawdopodobny jest niedobór witaminy K związany z zaburzeniami wchłaniania witamin rozpuszczalnych w tłuszczach. Najczęstszym objawem skazy krwotocznej jest skłonność do powstawania siniaków. Opisano także masywne krwawienie do mięśnia ramienia.
Warto wiedzieć też o rzadko występującym zespole chorobowym- zespole Lane- Hamiltona, w którym współwystępują celiakia i hemosyderoza płuc (następstwo krwawienia do pęcherzyków płucnych). Objawia się kaszlem z obecnością krwi (czyli krwiopluciem), niedokrwistością, a nieleczony wiąże się ze złym rokowaniem. W kilku opisanych przypadkach dzieci z tym zespołem bóle brzucha czy biegunki występowały jedynie okresowo, a ścisła dieta bezglutenowa była wystarczająca do wyleczenia krwawienia. Stąd warto wszystkich pacjentów z hemosyderozą płucną badać w kierunku celiakii.
Podsumowanie
- Nawet choroby naczyń mogą stanowić manifestację celiakii.
- Warto o tym pamiętać szczególnie u pacjentów młodych, z nieobecnymi innymi czynnikami ryzyka czy z nietypowym przebiegiem lub lokalizacją. Warto taki związek wziąć pod uwagę u pacjentów z uporczywymi objawami ze strony przewodu pokarmowego.
- Znaczenie w powstawaniu zaburzeń naczyniowych mają prawdopodobnie zaburzenia wchłaniania, o których więcej można przeczytać też TUTAJ.
- Leczenie dietą bezglutenową stanowi bezpieczne i skuteczne leczenie zaburzeń naczyniowych w przebiegu celiakii.
Jeśli podobał Ci się wpis i chcesz otrzymywać informacje o innych wpisach na blogu, a także informacje dotyczące zdrowia i odżywiania, zapisz się do co dwutygodniowego newslettera:
Literatura
1. Edward J Ciaccio, Suzanne K Lewis, Angelo B Biviano, Vivek Iyer, Hasan Garan, and Peter H Green. Cardiovascular involvement in celiac disease. World J Cardiol. 2017 Aug 26; 9(8): 652–666. Published online 2017 Aug 26. doi: 10.4330/wjc.v9.i8.652
2. Guy F. M. Hendrickx, Katia Somers, Yvan Vandenplas. Lane-Hamilton syndrome: case report and review of the literature. European Journal of Pediatrics December 2011, Volume 170, Issue 12, pp 1597–1602
3. Anna Rybak, Bożena Cukrowska, Jerzy Socha, and Piotr Socha. Long Term Follow Up of Celiac Disease—Is Atherosclerosis a Problem? Nutrients. 2014 Jul; 6(7): 2718–2729. Published online 2014 Jul 21. doi: 10.3390/nu6072718
4. Carolyn S. Chen, Ethan U. Cumbler, and Andrzej T. Triebling, Coagulopathy Due to Celiac Disease Presenting as Intramuscular Hemorrhage. J Gen Intern Med. 2007 Nov; 22(11): 1608–1612. Published online 2007 Sep 1. doi: 10.1007/s11606-007-0297-y
5. Nermin Bayar, Göksel Çağırcı, Çağın Mustafa Üreyen, Görkem Kuş, Selçuk Küçükseymen, and Şakir Arslan. The Relationship between Spontaneous Multi-Vessel Coronary Artery Dissection and Celiac Disease. Korean Circ J. 2015 May; 45(3): 242–244. Published online 2015 May 27. doi: 10.4070/kcj.2015.45.3.242
