Zespól Sjögrena należy do jednych z częstszych układowych chorób autoimmunologicznych. Mimo to wciąż niewiele wiemy o mechanizmach prowadzących do rozwoju tej choroby. Być może kluczem do ustalenia przyczyn zespołu Sjögrena może być potencjalny związek tej choroby z celiakią czy dysbiozą w obrębie przewodu pokarmowego. Tym zależnościom przyjrzymy się w poniższym wpisie.
Objawy zespołu Sjögrena
Zespół Sjögrena jest to choroba autoimmunologiczna, w której dominującym objawem jest suchość w obrębie błon śluzowych. Objaw ten wynika z zajęcia procesem chorobowym gruczołów zapewniających nawilżenie błon śluzowych. Objawami choroby są więc suche oczy, suchość w jamie ustnej, pochwie, przewlekły kaszel.
Zespół Sjögrena jest to choroba układowa i wielonarządowa. Jej istotą jest produkcja autoprzeciwciał i gromadzenie komórek immunologicznych w gruczołach wydzielania zewnętrznego. Złogi te są przyczyną upośledzenia funkcji zajętych gruczołów oraz destrukcji nabłonka. Proces zapalny jednak może zająć niemal każdy organ, co jest przyczyną objawów układowych choroby- 1/3 pacjentów ma objawy pozagruczołowe, a ich obecność zwykle wynika z zaawansowania i czasu trwania choroby. Do objawów tych należą neuropatia obwodowa, zapalenie wielostawowe, przewlekłe zmęczenie, choroba śródmiąższowa płuca oraz takie nieprawidłowości, jak anemia, niedobór płytek krwi lub limfocytów. To dlatego leczenie pacjenta z zespołem Sjögrena wymaga wielodyscyplinarnego podejścia.
Zespół Sjögrena- choroba wielodyscyplinarna
Ciekawostką jest fakt, że po raz pierwszy chorobę opisał okulista, Henry Sjögren, co może potwierdzać wielodyscyplinarny charakter choroby.
Często (w około 50-60% przypadków) zespół Sjögrena towarzyszy innym chorobom autoimmunologicznym, jak reumatoidalne zapalenie stawów, pierwotna żółciowa marskość wątroby, choroba Hashimoto czy celiakia i wówczas mówi się o wtórnym zespole, w przeciwieństwie do choroby pierwotnej, której nie towarzyszą inne zaburzenia o podłożu autoimmunologicznym.
Pierwotny zespół Sjögrena cechuje się częstszym występowaniem u kobiet (9:1). Natomiast ogólna częstość występowania choroby wynosi 0.5%, co stawia chorobę w pierwszej trójce najczęstszych chorób autoimmunologicznych.
Chociaż więc zespół Sjögrena należy do częstych chorób, wciąż nieznany jest mechanizm, który prowadzi do rozwoju stanu zapalnego w obrębie gruczołów wydzielania zewnętrznego oraz brakuje skutecznego leczenia w oparciu o te przyczyny. Pacjenci z zespołem Sjögrena mają zwiększone (w porównaniu z populacją ogólną) ryzyko rozwoju chłoniaków z limfocytów B. Ponadto pacjenci z jedną chorobą autoimmunologiczną posiadają 25% ryzyko rozwoju kolejnej. Jedną z chorób o podłożu autoimmunologicznym, która może iść w parze z zespołem Sjögrena jest celiakia.
Zespół Sjögrena a celiakia
Jeśli chodzi o związek zespołu Sjögrena z celiakią, pierwszy opis pacjenta z obiema chorobami pochodził z 1965 roku. Od tego czasu opisano podobnych przypadków kilkadziesiąt.
Aktualnie wiadomo, że 15% pacjentów z zespołem Sjögrena ma potwierdzoną biopsją celiakię. Celiakia jest więc w tej grupie pacjentów dużo częstsza niż w populacji ogólnej (gdzie dotyczy około 1% ludzi). Występuje też częściej niż u pacjentów z innymi chorobami autoimmunologicznyczmi, jak toczeń trzewny układowy, twardzina układowa czy reumatoidalne zapalenie stawów. W dotychczasowych badaniach wszyscy pacjenci z celiakią i zespołem Sjögrena mieli potwierdzoną biopsją atrofię błon śluzowych, która regenerowała się po zastosowaniu diety bezglutenowej.
Warto więc u pacjentów z zespołem Sjögrena wziąć pod uwagę wywiad dotyczący przewodu pokarmowego: nawet niewielkie zaburzenia jego funkcjonowania, a także zaburzenia subkliniczne, takie jak niedokrwistość z niedoboru żelaza, osteoporoza, utrata wagi, powinny nasunąć podejrzenie celiakii.
Z kolei pacjenci z celiakią, którzy zgłaszają objawy zespołu suchości oraz u których stwierdza się powiększenie ślinianek, podwyższenie poziomu globulin gamma (hipergammaglobulinemią), neuropatię mogą być podejrzewani o celiakię. Ocenia się, że zespół Sjögrena występuje u 3-6,5% pacjentów z celiakią (na podstawie obecności przeciwciał anty- Ro i anty- La, służących diagnozowaniu zespołu Sjögrena).
Dieta bezglutenowa w leczeniu zespołu Sjögrena?
Związek między obiema chorobami może być oparty na genetycznych podstawach obu patologii. Jednak najsilniejszych dowodów przemawiających za istnieniem zależności dostarczają prace oceniające skuteczność diety bezglutenowej u pacjentów z zespołem Sjögrena. Jedna z nich wykazała poprawę procesu autoimmunologicznego w śliniankach pacjentów z zespołem Sjögrena i celiakią pod wpływem diety bezglutenowej. Inna z kolei ujawniła stan zapalny w obrębie błony śluzowej odbytnicy w odpowiedzi na podanie glutenu pacjentom z zespołem Sjögrena (chociaż nie mieli oni celiakii).
Dlatego warto też przyglądać się pacjentom z SS, u których nie potwierdzono celiakii- u czterech badanych pacjentów stwierdzono prawidłową architektonikę błony śluzowej jelita cienkiego (co wyklucza rozpoznanie celiakii), ale zwiększoną liczbę limfocytów śródnabłonkowych (co może być cechą nieceliakalnej nadwrażliwości na gluten), dwóch natomiast- obecny gen HLA-DQ2 predysponujący do rozwoju celiakii.
Czy badać pacjentów pacjentów z zespołem Sjögrena w kierunku celiakii?
Pomimo istnienia zależności między obiema chorobami aktualne wytyczne nie rekomendują poszukiwania choroby Sjögrena u pacjentów z celiakią ani odwrotnie- celiakii u pacjentów z zespołem Sjögrena.
Mimo to istnieją pewne przesłanki, które taką diagnostykę mogą sugerować.
U pacjentów z zespołem Sjögrena warto wziąć celiakię pod uwagę przy obecności objawów ze strony przewodu pokarmowego, podejrzeniu zaburzeń wchłaniania, podwyższonych wartościach enzymów wątrobowych bez znanej przyczyny, niskich poziomach gammaglobulin i białka całkowitego we krwi, anemii o nieznanej przyczynie, opryszczkowym zapaleniu skóry, autoimmunologicznym zapaleniu tarczycy.
Natomiast diagnostykę w kierunku zespołu Sjögrena u pacjentów z celiakią warto wykonać przy skargach na suche oczy i suchość w jamie ustnej, powiększeniu ślinianek przyusznych, polineuropatii, zapaleniu stawów, rumieniu, wysokim poziomie gammaglobulin i białka całkowitego we krwi.
Zespół Sjögrena a dysbioza przewodu pokarmowego
Coraz więcej informacji na temat patogenezy choroby wiąże ją z dysbiozą w obrębie przewodu pokarmowego.
Bakterie składające się na mikrobiotę wchodzą w interakcje ze śluzówkowym układem immunologicznym, dysbioza natomiast może przyczyniać się do rozwoju lokalnego stanu zapalnego i zwiększenia przesiąkliwości bariery jelitowej. Cytokiny prozapalne dostają się do krążenia ogólnego i drogą krwi wpływają na pojawienie się stanów zapalnych w odległych miejscach, jak gruczoły wydzielania zewnętrznego czy stawy.
Kilka eksperymentalnych badań wykazało związek między zaburzeniami w obrębie mikrobioty a ciężkością objawów zespołu Sjögrena oraz odpowiedzią na leczenie.
Już na początku lat 2000 pierwsze badania na temat zaburzeń mikrobioty u pacjentów z zespołem Sjögrena ujawniły zmiany mikrobioty śliny ze zwiększeniem udziału drożdży Candida i bakterii Streptococcus mutans. W badaniach mikrobioty jelit stwierdzono zmniejszenie udziału Bacterioides, Parabacterioides i Prevotella, a rozrost Escherichia, Shigella i szczepów Streptococcus. Dysregulacja odpowiedzi immunologicznej na prawidłową mikrobiotę jelit albo zjawisko mimikry molekularnej (gdzie odpowiedź układu immunologicznego skierowana przeciw drobnoustrojowi zostaje skierowana przeciw elementowi własnego organizmu o podobnej budowie) są aktualnie najbardziej najbardziej prawdopodobne.
Powyższe informacje wydają się przemawiać za koniecznością wykrywania i leczenia dysbiozy u pacjentów z zespołem Sjögrena. Niestety brakuje badań, które by w sposób bezpośredni oceniały skuteczność interwencji opartych na żywieniu, co stanowić mogłoby wsparcie klasycznej terapii.
Jeśli spodobał Ci się wpis i chcesz otrzymywać informacje o kolejnych wpisach na blogu, a także wiadomości o zdrowiu i odżywianiu, zapisz się na newsletter, a co dwa tygodnie otrzymasz wartościowe wskazówki:
Literatura:
1.Balaban DV, Mihai A, Dima A, Popp A, Jinga M, Jurcut C. Celiac disease and Sjögren’s syndrome: A case report and review of literature. World J Clin Cases. 2020;8(18):4151-4161. doi:10.12998/wjcc.v8.i18.4151
2.Bartoloni E, Bistoni O, Alunno A, Cavagna L, Nalotto L, Baldini C, Priori R, Fischetti C, Fredi M, Quartuccio L, Carubbi F, Montecucco C, Doria A, Mosca M, Valesini G, Franceschini F, De Vita S, Giacomelli R, Mirabelli G, Bini V, Gabrielli A, Catassi C, Gerli R. Celiac Disease Prevalence is Increased in Primary Sjögren’s Syndrome and Diffuse Systemic Sclerosis: Lessons from a Large Multi-Center Study. J Clin Med. 2019;8
3.Caio G, De Giorgio R, Ursini F, Fanaro S, Volta U. Prevalence of celiac disease serological markers in a cohort of Italian rheumatological patients. Gastroenterol Hepatol Bed Bench. 2018;11:244–249.
4.Tsigalou C, Stavropoulou E, Bezirtzoglou E. Current Insights in Microbiome Shifts in Sjogren’s Syndrome and Possible Therapeutic Interventions. Front Immunol. 2018 May 24;9:1106. doi: 10.3389/fimmu.2018.01106. PMID: 29881381; PMCID: PMC5976780.
