Chociaż zbliża się czwarta rocznica istnienia bloga Gdy jedzenie szkodzi, którego tematem przewodnim jest wpływ odżywiania na zdrowie, trudno w nim znaleźć tematy związane z nowotworami. Z niejasnych powodów uznałam, że przyczyny nowotworów są na tyle złożone, że trudno o nich pisać. Gdy jednak spojrzymy na te najczęściej wymieniane, wyłaniają się nasi towarzysze dnia codziennego: zła dieta, siedzący tryb życia, otyłość i palenie papierosów. Wszystkie te czynniki łączy jedno: mogą wywoływać stany zapalne. Dzisiejszy wpis jest więc próbą odpowiedzi, co łączy zapalenie i nowotwory.
Co to są nowotwory?
Nowotwory są grupą chorób, które cechuje złośliwy (niekontrolowany) rozrost komórek. Komórki te nie różnicują się w typowe komórki tkanki i posiadają zdolność tworzenia przerzutów. Mogą pojawić się w niemal każdym organie i tkance ludzkiego organizmu.
Nowotwory stanowią drugą wiodącą przyczynę zgonów na świecie. Według World Cancer Research Fund, w samym tylko 2018 roku zdiagnozowano 18 milionów nowych przypadków nowotworów. Najczęściej rozpoznawanym nowotworem był nowotwór płuc i piersi (12,3%), następnie jelita grubego (10,6%), prostaty (7,5%), żołądka (6,1%) i wątroby (5,0%). Chociaż dotyczą obu płci jednakowo, najczęstszymi nowotworami wśród mężczyzn jest nowotwór płuc (15,5%), prostaty (14,4%) i jelita grubego (11,4%), u kobiet: piersi (25,4%), jelita grubego (9,7%) i płuc (8,8%).
Tylko mniejsza część nowotworów jest wywołana przez wady genetyczne, podczas gdy duża większość (90%) jest wywołana przez niestabilność materiału genetycznego i czynniki środowiskowe. Ocenia się, że aż 30-50% przyczyn nowotworów jest związana z nieprawidłową dietą, z czego 20% ma ścisły związek z otyłością.
Czynniki ryzyka powstania nowotworu
Czynniki ryzyka wystąpienia nowotworu są charakterystyczne dla danej osoby, ale też dla środowiska, w którym żyje: geny, ekspozycja na substancje szkodliwe, choroby współistniejące czy zaburzenia hormonalne. Ale też mogą wynikać ze stylu życia: prowadzenia siedzącego trybu życia i diety. Szczególną rolę odgrywają tutaj duża masa ciała, niskie spożycie owoców i warzyw, brak aktywności fizycznej, alkohol i palenie papierosów, podobnie jak przewlekłe infekcje, np. Helicobacter pylori, HPV (wirus ludzkiego brodawczaka), wirusowe zapalenie wątroby typu B i C, czy zakażenie wirusem Epstein- Barr.
Wszystkie te czynniki łączy wpływ na wywoływanie stanów zapalnych.
Zapalenie- co to jest?
Już w 1863 roku Rudolf Virchow odkrył w guzie obecność nacieków złożonych z leukocytów. Zasugerował, że nowotwór tworzy się w miejscu przewlekłego zapalenia. Odkrycie to stanowiło podwaliny do dalszych badań na temat związku między zapaleniem a nowotworami. Jednak dopiero badania ostatnich dekad potwierdziły, że zapalenie odgrywa kluczową rolę w kancerogenezie.
Stan zapalny jest odpowiedzią organizmu na uszkodzenie tkanek wywołane przez uraz, niedokrwienie, infekcję, ekspozycje na toksyny itd. Organizm na ich działanie reaguje pobudzeniem układu immunologicznego, co ma przyczynić się do naprawy uszkodzonych tkanek oraz proliferacją komórek w miejscu uszkodzenia.
Ostry stan zapalny związany z aktywizacją układu odpornościowego działa na korzyść organizmu, pomaga bowiem usunąć szkodliwe substancje z organizmu. Jeśli proces zapalny trwa jednak zbyt długo, jest źródłem cytokin, chemokin, cząsteczek adhezyjnych i enzymów, co tworzy środowisko sprzyjające rozwojowi nowotworów. Przewlekłe zapalenie wpływa na każdy etap nowotworzenia.
Rozwój nowotworu
Rozwój nowotworu jest procesem kilkuetapowym. Rozpoczyna się od transformacji prawidłowej komórki w komórkę nowotworową. Tę komórkę cechuje zdolność samoregulacji, niewrażliwość na sygnały hamujące wzrost, niepoddawanie się apoptozie, nieograniczone podziały. Kolejne etapy obejmują proliferację komórek nowotworowych, inwazję na zdrowe tkanki, angiogenezę (czyli proces tworzenia naczyń dostarczających do guza składników odżywczych) i tworzenie przerzutów.
Środowisko związane z przewlekłym zapaleniem zdominowane jest przez makrofagi. Są to tzw. TAM- makrofagi towarzyszące guzowi. Wiele nowotworów produkuje cytokiny nazywane czynnikami stymulującymi kolonię, które przedłużają przeżycie TAM. To one, łącznie z innymi komórkami zapalnymi, produkują duże ilości reaktywnych form tlenu i azotu, które mają sprzyjać zwalczaniu infekcji. W sytuacji ciągłego uszkodzenia tkanek oraz nadmiernej proliferacji komórkowej, ich nadmiar jest szczególnie szkodliwy. Mogą być źródłem substancji, takich jak peroksynitryt (reaktywna forma azotu), które reagują z DNA i powodują mutacje w komórkach nabłonka i zrębu. Makrofagi i limfocyty T mogą wydzielać czynnik martwicy nowotworów alfa TNF-α oraz czynnik hamujący migrację makrofagów, które nasilają uszkodzenie DNA.
Wpływ otyłości na zapalenie i nowotwory
O otyłości pisałam też we wpisach:
Wpływ diety przeciwzapalnej na rozwój nowotworów
Jak napisałam wcześniej, zmiany nawyków żywieniowych mogą chronić przed rozwojem nowotworu u 30-50%. Regularne spożywanie owoców i warzyw (czosnku i warzyw krzyżowych, jak kapusta, brokuł, brukselka) i w konsekwencji spożywanie składników bogatych w selen, kwas foliowy, witaminy B, D i antyoksydantów, jak karotenoidy i likopen mogą odegrać rolę ochronną i zmniejszać ryzyko raka piersi, jelita grubego i prostaty o 60-70% oraz płuc o 40-50%.
Literatura:
1.World Cancer Research Fund Worldwide Cancer Data. [(accessed on 30 June 2019)]; Available online: https://www.wcfr.org/dietandcancer/cancer-trend/worldwide-cancer-data.
2.Ricceri F., Giraudo M.T., Fasanelli F., Milanese D., Sciannameo V., Fiorini L., Sacerdote C. Diet and Endometrial Cancer: A Focus on the Role of Fruit and Vegetable Intake, Mediterranean Diet and Dietary Inflammatory Index in the Endometrial Cancer Risk. BMC Cancer. 2017;17:757.
3.Singh N, Baby D, Rajguru JP, Patil PB, Thakkannavar SS, Pujari VB. Inflammation and cancer. Ann Afr Med. 2019 Jul-Sep;18(3):121-126.
4.Donaldson MS. Nutrition and cancer: a review of the evidence for an anti-cancer diet. Nutr J. 2004;3:19. Published 2004 Oct 20.
5.Mentella MC, Scaldaferri F, Ricci C, Gasbarrini A, Miggiano GAD. Cancer and Mediterranean Diet: A Review. Nutrients. 2019 Sep 2;11(9):2059.
6.Lee YM, Yoon Y, Yoon H, Park HM, Song S, Yeum KJ. Dietary Anthocyanins against Obesity and Inflammation. Nutrients. 2017 Oct 1;9(10):1089.
7.Lin BW, Gong CC, Song HF, Cui YY. Effects of anthocyanins on the prevention and treatment of cancer. Br J Pharmacol. 2017;174(11):1226-1243.
8.Bodén S, Myte R, Wennberg M, Harlid S, Johansson I, Shivappa N, Hébert JR, Van Guelpen B, Nilsson LM. The inflammatory potential of diet in determining cancer risk; A prospective investigation of two dietary pattern scores. PLoS One. 2019 Apr 12;14(4):e0214551.
Jeśli podobał Ci się wpis i chcesz otrzymywać powiadomienia o kolejnych, a także informacje związane ze zdrowiem i odżywianiem, zapisz się na newsletter:
