Do najczęstszych, według wielu publikacji, należą objawy neurologiczne, skórne oraz, właśnie, psychiatryczne.
Psychiatryczne zaburzenia w celiakii- dlaczego?
Mechanizmy rozwoju zaburzeń psychiatrycznych w celiakii pozostają nieznane. Teorie na ich temat obejmują zaburzenia osi mózg- jelita albo emocjonalne i społeczne konsekwencje rozpoznania celiakii. Z jednej więc strony sugeruje się, że właściwe rozpoznanie i wdrożenie diety bezglutenowej oraz brak objawów ze strony przewodu pokarmowego chroni przed zaburzeniami psychiatrycznymi, z drugiej zaś- konieczność przestrzegania diety pogarsza jakość życia pacjentów, powoduje izolację towarzyską i sama w sobie może przyczyniać się do zaburzeń nastroju.
Zaburzenia osi mózg- jelita bada się szczególnie w kontekście schizofrenii i zaburzeń ze spektrum autyzmu (ASD). Brany jest tutaj pod uwagę proces autoimmunologiczny oraz stan zapalny. Nieszczelna bariera jelitowa może być miejscem przechodzenia substancji, w tym immunogennych peptydów pochodzących z glutenu, które potencjalnie mogą negatywnie wpływać na pracę układu nerwowego.
A może to wina bakterii?
Mikrobiota w naszym przewodzie pokarmowym i centralny układ nerwowy nieustannie komunikują się ze sobą. Aby ta komunikacja była prawidłowa, mikrobiota też powinna być prawidłowa. O to jednak trudno u pacjentów z celiakią. Zaburzenia mikrobioty mogą niekorzystnie wpływać na nastrój i zachowanie oraz, potencjalnie, być przyczyną depresji i zaburzeń lękowych. Potwierdzają to odkrycia o tym, że mikrobiota pacjentów z depresją różni się od mikrobioty osób zdrowych.
Co mówią badania?
Żeby nie opierać się wyłącznie na wrażeniu, że zaburzenia psychiatryczne są częste u pacjentów z celiakią, sięgnijmy po dostępne badania. Tutaj jednak wnioski są dość rozbieżne. Nawet dość duże badanie (1293 badanych vs. 1401 w grupie kontrolnej) oceniające konieczność stosowania leków psychiatrycznych u pacjentów 9 lat po diagnozie celiakii nie ujawniły różnicy między obiema grupami. Może więc problemu nie ma?
Przyjrzyjmy się poszczególnym zaburzeniom:
Zaburzenia ze spektrum autyzmu (ASD) i zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi (ADHD)
W dużym badaniu obserwacyjnym stwierdzono, że częstość występowania ASD wśród pacjentów z celiakią wynosi 8,7%. Ale już częstość występowania celiakii wśród pacjentów z ASD wynosi 1,3% (czyli podobnie jak w populacji ogólnej). Dodatkowo stwierdzono, że 34% dzieci z ASD ma jednocześnie objawy ze strony przewodu pokarmowego. Można przyjąć, że dane na temat związku celiakii z ASD są rozbieżne.
Na podobne rozbieżności można się natknąć szukając wpływu diety bezglutenowej na ASD i ADHD- o ile nie zaobserwowano korzystnego wpływu diety bezglutenowej na przebieg ASD, niewielkie obserwacje odnośnie wpływu diety na zachowanie dzieci z ADHD wypadły pozytywnie.
Aktualnie, jeśli chodzi o przyczyny tych zaburzeń, uwaga naukowców koncentruje się na roli móżdżku, jako kluczowego regionu układu nerwowego wciągniętego w proces chorobowy. Także z wpisu o objawach neurologicznych w chorobach zależnych od glutenu pamiętamy, że zaburzenia pracy móżdżku są jednymi z częstszych w chorobach zależnych od glutenu. Nie wiadomo, czy to tylko kwestia przypadku, ale z całą pewnością związek ten wymaga dalszych badań.
Zaburzenia nastroju- depresja i zaburzenia lękowe
W przeciwieństwie do poprzedniej grupy zaburzeń, tutaj możemy oprzeć się na większej liczbie danych. Większość badań sugeruje silny związek zaburzeń nastroju a celiakią. Ocenia się, że depresja dotyczy 3,5% pacjentów z celiakią, natomiast zaburzenia lękowe- 3,7%. Tyle że toczą się dyskusje na temat związku przyczynowo- skutkowego między nimi. Niektórzy wprost twierdzą, że lęk przed zanieczyszczeniami glutenem sprzyja izolacji społecznej i pogłębia zaburzenia nastroju. Ale są też tacy, którzy potwierdzają przyczynową rolę celiakii w indukowaniu zaburzeń nastroju. Informacje są więc rozbieżne.
Nie ma jednoznacznych danych na temat wpływu diety bezglutenowej na te zaburzenia.
Schizofrenia i choroba dwubiegunowa
Nie stwierdzono związku z celiakią w dotychczasowych badaniach, a częstość ich współwystępowania nie różniła się znacząco od grup kontrolnych. Jednak nietrudno też znaleźć wśród publikacji medycznych opisy przypadków ostrych objawów psychotycznych u pacjentów ze świeżo rozpoznaną celiakią oraz skuteczności diety bezglutenowej w tych przypadkach. Mimo to brakuje podstaw, aby zalecać dietę bezglutenową pacjentom ze schizofrenią lub chorobą dwubiegunową.
Zaburzenia odżywiania- anoreksja, bulimia, kompulsywne objadanie się
Dane są rozbieżne, chociaż większość z nich potwierdza związek celiakii z zaburzeniami odżywiania. Wynikiem jednego z nich było potwierdzenie takiego związku w zależności od wieku- nie obserwowano znaczącego zwiększenia ryzyka zaburzeń odżywiania u dzieci, ale już powyżej 13 roku życia ryzyko to rosło 2,5-krotnie.
Tylko jedno badanie jak dotąd oceniało wpływ diety bezglutenowej na leczenie anoreksji. Nie stwierdzono pozytywnego wpływu diety na przebieg choroby niezależnie od współwystępowania celiakii.
Słaba zależność- dlaczego i co dalej?
Prawdę mówiąc, wyniki tego przeglądu zaskoczyły mnie samą: spodziewałam się silniejszej korelacji zaburzeń psychiatrycznych z celiakią, bo takie było moje wrażenie po lekturze różnych publikacji z tej dziedziny. Ale z wynikami badań nie należy dyskutować, tylko przyjąć do wiadomości. Ale warto zauważyć, co także podkreśla część autorów, że zazwyczaj badano małe grupy pacjentów, a ci byli na różnych etapach choroby (np. w momencie rozpoznania lub wiele lat na diecie bezglutenowej). Różnili się także kryteriami rozpoznania celiakii (badanie serologiczne vs. badanie histopatologiczne wycinka).
Istnieje też podejrzenie, że to nie o celiakię chodzi w szukaniu zależności, ale o nieceliakalną nadwrażliwość na gluten, w której częściej obecny jest inny rodzaj autoprzeciwciał- antygliadynowe.
Przeciwciała antygliadynowe w schizofrenii
Potwierdza to badanie, w którym wykazano, że aż 1/3 pacjentów z aktywną schizofrenią ma obecne przeciwciała antygliadynowe AGA w klasie IgG przy braku przeciwciał typowych dla celiakii. M.in. Alessio Fasano (znany badacz w zakresie chorób zależnych od glutenu i autor książki „Wolni od glutenu”) ze współpracownikami stwierdzili, że w tej grupie chorych (ze schizofrenią i obecnymi przeciwciałami antygliadynowymi) obecne są we krwi wysokie poziomy markerów stanu zapalnego TNF-α i IL-Iβ, a ich poziom korelował z mianem przeciwciał. U pacjentów ze schozofrenią, ale bez tych przeciwciał, poziom tych cytokin był ponad 2x niższy.
Przeprowadzili oni także inne badanie, do którego zakwalifikowano 14 pacjentów ze schizofrenią i obecnymi przeciwciałami antygliadynowymi IgG. Przydzielono ich do 2 grup, a przez 5 tygodni podawano posiłki zawierające albo 10 g mąki glutenowej albo mąki ryżowej (ani badacze ani pacjenci nie wiedzieli w trakcie badania, co zawierały ich posiłki). W grupie pacjentów nieotrzymujących glutenu uzyskano znaczącą poprawę w zakresie ogólnego samopoczucia oraz zmniejszenie objawów wytwórczych. Wadą badania był krótki czas i mała grupa badanych, jednak można je potraktować jako pierwszy krok w kierunku wykazania roli nieceliakalnej nadwrażliwości na gluten w indukowaniu zaburzeń psychiatrycznych i diety bezglutenowej w ich leczeniu.
Na temat nieceliakalnej nadwrażliwości na gluten, także zaburzeń psychiatrycznych, dowiesz się więcej z e-booka „Nieceliakalna nadwrażliwość na gluten. Choroba, której nie ma?”
Wnioski
- Wnioski na temat związku zaburzeń psychiatrycznych z celiakią są rozbieżne. Ale, co trzeba podkreślić, badań, które by je oceniły, było mało, często były prowadzone na małych grupach pacjentów, posługiwano się różnymi kryteriami włączenia. Mimo to zawsze warto przyjrzeć się pacjentowi pod kątem współwystępującej celiakii.
- Podobnie wnioski na temat znaczenia diety bezglutenowej w ich leczeniu są niejednoznaczne.
- Jednak, biorąc pod uwagę ostatnie doniesienia na temat obecności przeciwciał antygliadynowych u pacjentów ze schizofrenią, warto po nie sięgać w diagnostyce zaburzeń psychiatrycznych. Potwierdzenie ich obecności pozwoli wyodrębnić tych pacjentów, którzy mogą odnieść korzyść z diety bezglutenowej.
Jeśli podobał Ci się wpis i chcesz otrzymywać powiadomienia o nowych wpisach na stronie oraz informacje na tematy związane ze zdrowiem i odżywianiem zapisz się na newsletter:
Literatura
- Clappison E, Hadjivassiliou M, Zis P. Psychiatric Manifestations of Coeliac Disease, a Systemic Review and Meta- Analysis. Nutrients 2020, 12, 142; doi:10.3390/nu12010142.
- Babio N. et al. Risk of Eating Disorders in Patients With Celiac Disease. J Pediatr Gastroenterol Nutr. 2018 Jan;66(1):53-57. doi: 10.1097/MPG.0000000000001648.
- Kelly DL et al. Anti gliadin antibodies (AGA IgG) related to peripheral inflammation in schizophrenia. Brain Behav Immun. 2018 Mar;69:57-59. doi: 10.1016/j.bbi.2017.10.020. Epub 2017 Oct 23.
- D. F. Smith et. al. Meta‐analysis on anxiety and depression in adult celiac disease. Acta Psychiatrica Scandinavica. Volume125, Issue3. March 2012. Pages 189-193
- Emily G. Severance, Robert H.Yolken, William W.Eaton. Autoimmune diseases, gastrointestinal disorders and the microbiome in schizophrenia: more than a gut feeling. Schizophrenia Research. Volume 176, Issue 1, September 2016, Pages 23-35
- Zylberberg, H.M., Ludvigsson, J.F., Green, P.H.R. et al. Psychotropic medication use among patients with celiac disease. BMC Psychiatry 18, 76 (2018). https://doi.org/10.1186/s12888-018-1668-0
- Kelly L. Deanna et al. Randomized Controlled Trial of a Gluten-Free Diet in Patients With Schizophrenia Positive for Antigliadin Antibodies (AGA IgG): A Pilot Feasibility Study. J Psychiatry Neurosci, 44 (4), 269-276, 2019 Jul 1.
