Jedną z częstszych form zaburzeń odżywiania jest jadłowstręt psychiczny. Występuje zazwyczaj u osób w młodym wieku, a jego objawy mogą, przynajmniej w niektórych przypadkach, przypominać celiakię. Mimo to dotychczas nie wykazywano dużego zainteresowania badaniem zależności między tymi dwiema chorobami, co można wnioskować po skąpej liczbie publikacji. Jednak zaprezentuję w dzisiejszym wpisie to, co udało mi się odkryć.
Celiakia
Na początek zacznę od przypomnienia, że celiakia jest chorobą autoimmunologiczną charakteryzującą się występowaniem objawów ze strony przewodu pokarmowego i/lub poza przewodem pokarmowym pod wpływem spożywania glutenu, występującą u osób z określoną podatnością genetyczną oraz charakterystycznymi zmianami błony śluzowej jelita cienkiego (jak zanik kosmków jelitowych, przerost krypt i zwiększenie liczby limfocytów śródnabłonkowych stwierdzane w badaniu histopatalogicznym wycinków pobranych z dwunastnicy w czasie gastroskopii). Wśród bogatej symptomatologii tej choroby, do klasycznych objawów należą biegunki i utrata masy ciała. Mogą jednak towarzyszyć chorobie także inne, mniej typowe objawy, jak bóle głowy czy zaburzenia psychiatryczne, a wśród nich jadłowstręt psychiczny.
Jadłowstręt psychiczny
Jadłowstręt psychiczny jest jednym z częstszych zaburzeń psychiatrycznych u dojrzewających dziewcząt (dotyczy 1-4% kobiet). Osoby z tą chorobą ograniczają przyjmowanie jedzenia z powodu silnego lęku przed przybieraniem na wadze oraz nieprawidłowego postrzegania własnego wyglądu. Przebieg choroby może być różny, nawet zagrażający życiu.
W przebiegu jadłowstrętu psychicznego może dojść do uszkodzenia licznych organów, a objawy ze strony przewodu pokarmowego należą do częstych manifestacji choroby. Diagnostyka choroby w pierwszej kolejności powinna wykluczać inne choroby organiczne (przewodu pokarmowego i innych układów), które mogą odpowiadać za występujące zaburzenia.
Cechy wspólne celiakii i jadłowstrętu psychicznego
Niekontrolowana redukcja masy ciała, objawy ze strony przewodu pokarmowego i towarzyszące zaburzenia psychiatryczne (jak depresja czy zaburzenia lękowe) mogą być tymi objawami, które powodują trudności w rozróżnieniu obu chorób.
Związek między celiakią a jadłowstrętem nie był dotychczas intensywnie badany, można znaleźć na ten temat zaledwie 5 opublikowanych prac. Według nich kolejność postawienia diagnozy była różna- u części rozpoznanie jadłowstrętu wyprzedzało rozpoznanie celiakii, w innych raportach najpierw występowała celiakia, a jadłowstręt pojawiał się później.
Co mówią badania?
Karwautz i wsp. przebadali nastolatków z celiakią potwierdzoną biopsją w kierunku jadłowstrętu (na podstawie wywiadu i kwestionariusza) i stwierdzili, że 11 spośród 283 pacjentów (3,9%) spełniało kryteria zaburzeń odżywiania (z czego 1 pacjent miał jadłowstręt psychiczny), pozostałych 21 (7,4%) nastolatków miało subkliniczne zaburzenia odżywiania. 86% pacjentów miało rozpoznaną celiakię, zanim pojawiły się zaburzenia odżywiania.
W innym badaniu kohortowym (Marild i wsp.) przebadano 18000 kobiet, mieszkanek Szwecji, w średnim wieku 28 lat z rozpoznaniem celiakii. Autorzy stwierdzili większą częstość zaburzeń odżywiania w tej grupie w porównaniu do kobiet bez celiakii. Co ciekawe, stwierdzili oni także, że rozpoznanie celiakii zwiększa ryzyko współwystępowania zaburzeń odżywiania, także ich rozwoju w przyszłości.
Opis przypadku
Opisano też przypadek 12-letniej pacjentki, przyjętej do szpitala z powodu trwającego od 2 miesięcy bólu gardła i zaburzeń połykania oraz podejrzenia mononukleozy, które doprowadziły do ubytku masy ciała około 10 kg. Ból gardła był przyczyną lęku przed jedzeniem i lęku przed następującymi potem nudnościami. Dziewczynka żywiła się wyłącznie suplementami w formie płynnej. W wywiadzie rodzinnym występowały: zapalenie naczyń, niedoczynność tarczycy, depresja, celiakia, zaburzenia lękowe i ADHD. W momencie badania dziewczynka ważyła 30 kg przy wzroście 152 cm, Na podstawie badania krwi i gastroskopii wykluczono celiakię i rozpoznano Avoidant Restrictive Food Intake Disorder (AFRID- zaburzenie polegające na ograniczeniu lub unikaniu pokarmów niewynikające z lęku przed przybraniem na wadze). Po zastosowanym leczeniu pacjentka przybrała nieco na wadze, wciąż unikała niektórych produktów (szczególnie zbożowych), które nasilały objawy ze strony przewodu pokarmowego. Z tego powodu po roku wykonano kolejną gastroskopię, która ponownie nie wykazała celiakii. Dwa lata później rozpoznano u pacjentki jadłowstręt psychiczny, zaburzenia postrzegania własnego ciała i lęk przed przybieraniem na wadze. Ponadto pacjentka skarżyła się wzdęcia, biegunki i zaparcia. W morfologii stwierdzono niedokrwistość z poziomem hemoglobiny 10 g/l , tym razem stwierdzono obecność przeciwciał przeciw transglutaminazie tkankowej w wysokim mianie, a wycinki pobrane z dwunastnicy (podczas trzeciej już gastroskopii) potwierdziły rozpoznanie celiakii.
Podaję ten przykład z kilku powodów:
- obrazuje problem diagnostyki celiakii u osoby ograniczającej gluten (do takiego wniosku doszli autorzy opisu)
- może być dowodem ewoluowania zaburzeń związanych ze spożywaniem glutenu od nieceliakalnej nadwrażliwości na gluten (gdzie nie stwierdza się przeciwciał we krwi ani zmian histologicznych w wycinkach dwunastnicy) w kierunku celiakii u osoby, która pomimo obserwowanego związku swoich dolegliwości, nadal spożywa gluten
- jest dowodem na to, że nie można polegać wyłącznie na badaniach wykonanych wcześniej- to że kilka lat temu nie było celiakii, nie oznacza, że nadal jej nie ma (oczywiście, gdy są ku temu podejrzenia)
- że diagnozowanie celiakii, pomimo dostępnych narzędzi, nie jest kwestią prostą
U kogo z zaburzeniami odżywiania podejrzewać celiakię?
W praktyce może być sporym wyzwaniem stwierdzenie, którzy pacjenci z zaburzeniami dożywiania wymagają diagnozowania w kierunku celiakii. Wydaje się, że warto iść w tym kierunku u osób, u których objawy utrzymują się pomimo odpowiedniego leczenia psychiatrycznego. Jest to o tyle istotne, że aż 32% pacjentów z jadłowstrętem skarży się na objawy ze strony przewodu pokarmowego.
Są prace, które opisują, że częstość występowania celiakii wśród dzieci z jadłowstrętem nie różni się od populacji ogólnej i wynosi 0,6%. Inne z kolei podają, że u dzieci z celiakią zaburzenia odżywiania występują z częstością 5,3%, z czego jadłowstręt u 0,5%.
Jeszcze mniej wiadomo na temat występowania zaburzeń odżywiania w nieceliakalnej nadwrażliwości na gluten. Jedyne informacje, jakie na ten temat znalazłam pochodzą z wieloośrodkowego badania prowadzonego pod kierunkiem Umberto Volty, w którym wykazano, że zaburzenia odżywiania poprzedzały rozpoznanie nieceliakalnej nadwrażliwości na gluten u 6% badanych osób.
Wnioski
Ciągle nasza wiedza na temat ew. zależności między celiakią a zaburzeniami odżywiania jest niewielka, chociaż istnieją przesłanki, aby taki związek podejrzewać i badać. Na razie musimy opierać się na nielicznych publikacjach w tym temacie, i, jak zwykle, zachowywać jak czujni obserwatorzy 🙂
Jeśli podobał Ci się wpis i chcesz otrzymywać informacje o najnowszych wpisach na blogu oraz związane ze zdrowiem i odżywianiem, zapisz się na newsletter:
1.Deschner EL, Barkey JL, Harrison ME. Celiac disease and anorexia nervosa: a case report. Int J Pediatr Adolesc Med. 2017;4(4):144-146. doi:10.1016/j.ijpam.2017.09.001
2.Nacinovich R, Tremolizzo L, Corbetta F, Conti E, Neri F, Bomba M. Anorexia nervosa of the restrictive type and celiac disease in adolescence. Neuropsychiatr Dis Treat. 2017;13:1211-1214. Published 2017 May 4. doi:10.2147/NDT.S124168
3.Volta U, Bardella MT, Calabrò A, Troncone R, Corazza GR, Study Group for Non-Celiac Gluten Sensitivity An Italian prospective multicenter survey on patients suspected of having non-celiac gluten sensitivity. BMC Med. 2014;12:85–92.
4. Passananti V, Siniscalchi M, Zingone F, et al. Prevalence of eating disorders in adults with celiac disease. Gastroenterol Res Pract. 2013;2013:491657–491662.
